साहित्यमंथन: पाठ ७
शेरास सव्वाशेर
लेखक: भा. वि. (मामा) वरेरकर
📖 पाठाचा परिचय व लेखक परिचय
💡 पाठाची मध्यवर्ती कल्पना (Central Idea)
या पाठात 'हुंडा' या सामाजिक समस्येवर प्रकाश टाकला आहे. रावबहाद्दूर हे वरवर सुधारकी बोलतात आणि 'हुंडा नको' असे म्हणतात, पण आतून मात्र ते अत्यंत लोभी आहेत. ते 'मृत पत्नीच्या इच्छे'चे ढोंग करून हुंड्याची मागणी करतात. अशा ढोंगी आणि लोभी वृत्तीच्या माणसांना धडा शिकवण्यासाठी गुलाब हा तरुण 'शेरास सव्वाशेर' ठरतो. तो एका काल्पनिक श्रीमंतीची थाप मारून रावबहाद्दूरांना आपल्या जाळ्यात ओढतो आणि त्यांची फजिती करतो.
📌 महत्त्वाचे मुद्दे (Important Points)
- रावबहाद्दूर हे दुतोंडी आणि ढोंगी व्यक्तिमत्त्व आहेत. ते वरकरणी हुंड्याचा तिरस्कार करतात, पण विष्णुपंत (कारभारी) मार्फत अप्रत्यक्षपणे हुंडा मागत राहतात.
- वसंत (मुलगा) प्रामाणिक आहे आणि त्याला साधेपणाने लग्न करायचे आहे, पण रावबहाद्दूर त्याला 'मृत आईची इच्छा' सांगून भावनिक ब्लॅकमेल करतात.
- गुलाब हा हुशार आणि हजरजबाबी तरुण आहे. त्याला रावबहाद्दूरांचा डाव समजतो.
- गुलाब रावबहाद्दूरांना खोटी माहिती देतो की त्याला केपटाउनच्या चुलत्याकडून दीड लाखाची इस्टेट मिळाली आहे.
- पैशाची बातमी ऐकताच रावबहाद्दूरांचा सूर बदलतो. ते लगेच गुलाबला आपली मुलगी मंजिरी देण्याचे ठरवतात आणि लग्नाचा खर्च स्वतः करण्याची तयारी दाखवतात.
- अशा प्रकारे गुलाबने रावबहाद्दूरांच्या लोभी वृत्तीचा फायदा घेऊन त्यांनाच तोंडघशी पाडले.
📚 कठीण शब्दार्थ (New Words)
| शब्द | अर्थ |
|---|---|
| कावा | लुच्चेगिरीची योजना / कपट |
| सोस | अनावर हौस / हव्यास |
| इभ्रत | समाजातील प्रतिष्ठा |
| मेहनताना | कामाचा मोबदला |
| शुंभ | मठ्ठ / मूर्ख मनुष्य |
| लघुरुद्र/महारुद्र | धार्मिक विधी (शंकराची पूजा) |
| तुलाभार | माणसाच्या वजनाइतके सोने/वस्तू दान करणे |
| कसाब | खाटिक / कसाई (निर्दयी) |
📝 स्वाध्याय (Questions & Answers)
आ) खालील प्रश्नांची सविस्तर उत्तरे लिहा.
१) गुलाबने त्यांना कोणती थाप मारली? तिचा परिणाम काय झाला?
उत्तर: रावबहाद्दूर आणि विष्णुपंत जेव्हा वेगवेगळ्या कारणांनी (वसंताचे शिक्षण, दागिने, लग्नाचा थाटमाट) पैशाची मागणी करत होते, तेव्हा गुलाबने त्यांना धडा शिकवण्यासाठी एक मोठी थाप मारली. त्याने सांगितले की, "माझे केपटाउनचे एक चुलते वारले असून, ते निपुत्रिक होते. त्यांनी आपल्या मृत्युपत्रात आपली सर्व इस्टेट (सुमारे दीड लाखाची) माझ्या नावे केली आहे."
परिणाम: या थापेचा परिणाम जादुई झाला. रावबहाद्दूर जे आतापर्यंत पैशासाठी अडून बसले होते, ते एकदम बदलले. गुलाबला आता आकस्मिक वैभव प्राप्त झाले आहे हे पाहून त्यांनी त्याला खुर्चीवर बसण्यास सांगितले. इतकेच नाही तर, त्यांनी आपली मुलगी मंजिरी हिचे लग्न गुलाबशी लावून देण्याचा प्रस्ताव मांडला आणि दोन्ही लग्ने एकत्र उरकून घेण्याचे ठरवले, जेणेकरून खर्चाची बचत होईल. अशा प्रकारे गुलाबच्या उसन्या श्रीमंतीचा प्रभाव पडून रावबहाद्दूरांची लोभी वृत्ती उघडी पडली.
परिणाम: या थापेचा परिणाम जादुई झाला. रावबहाद्दूर जे आतापर्यंत पैशासाठी अडून बसले होते, ते एकदम बदलले. गुलाबला आता आकस्मिक वैभव प्राप्त झाले आहे हे पाहून त्यांनी त्याला खुर्चीवर बसण्यास सांगितले. इतकेच नाही तर, त्यांनी आपली मुलगी मंजिरी हिचे लग्न गुलाबशी लावून देण्याचा प्रस्ताव मांडला आणि दोन्ही लग्ने एकत्र उरकून घेण्याचे ठरवले, जेणेकरून खर्चाची बचत होईल. अशा प्रकारे गुलाबच्या उसन्या श्रीमंतीचा प्रभाव पडून रावबहाद्दूरांची लोभी वृत्ती उघडी पडली.
२) या नाट्यप्रवेशातील संवादात कोणकोणते गुण आहेत? उदाहरणे देऊन सांगा.
उत्तर: या नाट्यप्रवेशातील संवाद अत्यंत प्रभावी, खुसखुशीत आणि स्वभावदर्शन घडवणारे आहेत.
- विनोद व उपरोध: विष्णुपंत आणि रावबहाद्दूर जेव्हा 'हुंडा नको पण विलायतेला जाण्याचा खर्च हवा' असे म्हणतात, तेव्हा त्यातील ढोंगीपणातून विनोद निर्माण होतो.
- पात्रानुरूप भाषा: रावबहाद्दूरांची भाषा मोठेपणाची आणि ढोंगीपणाची आहे ("हुंड्याचा मला अत्यंत तिटकारा आहे"), तर विष्णुपंत स्पष्टपणे व्यवहार बोलतात ("हुंडा घ्यायचा नाही तर दादासाहेबांना विलायतेला कसं पाठवणार?").
- नाट्यात्मकता: गुलाबने जेव्हा दीड लाखाच्या इस्टेटची थाप मारली, तेव्हा रावबहाद्दूरांच्या वागण्यात झालेला बदल नाट्यात्मक आहे.
- स्वभावदर्शन: संवादातून रावबहाद्दूरांचा लोभ, वसंताचा प्रामाणिकपणा आणि गुलाबची धूर्तता स्पष्ट होते.
इ) संदर्भासह स्पष्टीकरण करा.
१) “मला आणखी एक योजना सुचली आहे. आमची मंजिरीही आता लग्नाला झाली आहे.”
संदर्भ: हे वाक्य 'शेरास सव्वाशेर' (हाच मुलाचा बाप) या नाटकातील असून, ते रावबहाद्दूर यांनी म्हटले आहे.
स्पष्टीकरण: जेव्हा गुलाबने आपल्याला दीड लाखाची इस्टेट मिळाल्याची थाप मारली, तेव्हा रावबहाद्दूरांना वाटले की गुलाब आता खूप श्रीमंत झाला आहे. अशा श्रीमंत जावयाला हातातून जाऊ न देण्याच्या लोभापोटी त्यांनी लगेच आपली मुलगी मंजिरी हिचे लग्न गुलाबशी करण्याची योजना मांडली. यातून त्यांचा स्वार्थी आणि संधीसाधू स्वभाव दिसून येतो.
स्पष्टीकरण: जेव्हा गुलाबने आपल्याला दीड लाखाची इस्टेट मिळाल्याची थाप मारली, तेव्हा रावबहाद्दूरांना वाटले की गुलाब आता खूप श्रीमंत झाला आहे. अशा श्रीमंत जावयाला हातातून जाऊ न देण्याच्या लोभापोटी त्यांनी लगेच आपली मुलगी मंजिरी हिचे लग्न गुलाबशी करण्याची योजना मांडली. यातून त्यांचा स्वार्थी आणि संधीसाधू स्वभाव दिसून येतो.
२) “विष्णुपंत, बोलणं सभ्य असावं. ही काय भाषा! काय झालं?”
संदर्भ: हे वाक्य रावबहाद्दूर यांनी विष्णुपंतांना उद्देशून म्हटले आहे.
स्पष्टीकरण: जेव्हा गुलाबने विष्णुपंतांना सांगितले की वसंताला लहानाचे मोठे करण्यासाठी जो खर्च झाला आहे (मेहनताना) तो आम्ही द्यायला तयार आहोत, तेव्हा विष्णुपंतांना राग आला. ते गुलाबला "दगड आहात-शुंभ आहात" असे बोलले. त्यावर रावबहाद्दूरांनी हे वाक्य उच्चारले. ते स्वतःला सुधारक आणि सभ्य दाखवण्याचा प्रयत्न करत होते, म्हणून त्यांनी विष्णुपंतांना समज दिली.
स्पष्टीकरण: जेव्हा गुलाबने विष्णुपंतांना सांगितले की वसंताला लहानाचे मोठे करण्यासाठी जो खर्च झाला आहे (मेहनताना) तो आम्ही द्यायला तयार आहोत, तेव्हा विष्णुपंतांना राग आला. ते गुलाबला "दगड आहात-शुंभ आहात" असे बोलले. त्यावर रावबहाद्दूरांनी हे वाक्य उच्चारले. ते स्वतःला सुधारक आणि सभ्य दाखवण्याचा प्रयत्न करत होते, म्हणून त्यांनी विष्णुपंतांना समज दिली.
ई) टीप लिहा.
१) विष्णुपंत यांचे स्वभावगुण:
विष्णुपंत हे रावबहाद्दूरांचे कारभारी आहेत. ते अत्यंत व्यावहारिक आणि स्पष्टवक्ते आहेत. रावबहाद्दूर जिथे ढोंग करतात आणि "हुंडा नको" असे म्हणतात, तिथे विष्णुपंत मात्र लाजन बाळगता पैशाची मागणी करतात. ते मालकाच्या मनातील सुप्त इच्छा ओळखून त्या बोलून दाखवतात. त्यांना मुलांच्या शिक्षणापेक्षा आणि भावनांपेक्षा पैशाचे महत्त्व जास्त वाटते. ते रावबहाद्दूरांच्या लोभी वृत्तीला खतपाणी घालणारे पात्र आहे.
विष्णुपंत हे रावबहाद्दूरांचे कारभारी आहेत. ते अत्यंत व्यावहारिक आणि स्पष्टवक्ते आहेत. रावबहाद्दूर जिथे ढोंग करतात आणि "हुंडा नको" असे म्हणतात, तिथे विष्णुपंत मात्र लाजन बाळगता पैशाची मागणी करतात. ते मालकाच्या मनातील सुप्त इच्छा ओळखून त्या बोलून दाखवतात. त्यांना मुलांच्या शिक्षणापेक्षा आणि भावनांपेक्षा पैशाचे महत्त्व जास्त वाटते. ते रावबहाद्दूरांच्या लोभी वृत्तीला खतपाणी घालणारे पात्र आहे.
उ) व्याकरण (वाक्प्रचार)
१) गळी पडणे
अर्थ: खूप आग्रह करणे / विनंती करणे.
२) मिशीला तूप लावणे
अर्थ: खाल्ले नसतानाही खाल्ल्याचे ढोंग करणे / नसलेली श्रीमंती/ऐट दाखवणे.
३) हातचा मळ असणे
अर्थ: खूप सहज साध्य असलेली गोष्ट / क्षुल्लक गोष्ट.
टिप्पणी पोस्ट करा