गुरुपौर्णिमा: भारतीय संस्कृतीतील गुरुंच्या महत्त्वाचा उत्सव
गुरुपौर्णिमा हा भारतातील एक महत्त्वाचा आणि पवित्र सण आहे, जो आषाढ महिन्यातील पौर्णिमेला साजरा केला जातो. हा दिवस गुरु आणि शिष्याच्या पवित्र नात्याला समर्पित आहे. आपल्या जीवनात ज्ञानाचा प्रकाश देणाऱ्या आणि योग्य मार्ग दाखवणाऱ्या गुरुंबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा हा दिवस आहे.
भारतीय संस्कृतीत गुरू या संकल्पनेला अत्यंत उच्च स्थान
आहे. "गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णुः, गुरुर्देवो महेश्वरः। गुरुर्साक्षात परब्रह्म, तस्मै श्रीगुरवे नमः।।" या श्लोकात गुरुचे महत्त्व
स्पष्ट केले आहे – गुरु म्हणजेच ब्रह्मा, विष्णू, महेश
आणि परब्रह्म। गुरुपौर्णिमा हा सण गुरुंच्या या अद्वितीय भूमिकेचा सन्मान
करण्यासाठी साजरा केला जातो.
गुरुपौर्णिमेचा इतिहास आणि महत्व
👉गुरुपौर्णिमा
आषाढ महिन्यातील पौर्णिमेला (जून-जुलै) साजरी केली जाते।
👉या दिवशी
महर्षी वेदव्यास यांचा जन्म झाला, असे
मानले जाते. त्यांनी महाभारत, वेद, आणि पुराणे लिहिली, म्हणून या दिवसाला व्यास पौर्णिमा असेही म्हणतात।
👉 हिंदू, बौद्ध आणि जैन धर्मीयांसाठीही हा दिवस विशेष आहे. बौद्ध
धर्मात,
भगवान बुद्धांनी या दिवशी सारनाथ येथे पहिले प्रवचन दिले
होते।
गुरु
म्हणजे कोण?
गुरु म्हणजे केवळ शिक्षक नव्हे, तर अज्ञानाचा अंधार दूर करणारा आणि ज्ञानाचा प्रकाश देणारा
मार्गदर्शक. 'गु' म्हणजे अंधार, 'रु' म्हणजे दूर
करणारा – असा अर्थ 'गुरु' या शब्दाचा आहे। गुरु हे कधीही केवळ व्यक्ती नसतात, तर ते तत्व, विचार, किंवा
अनुभव असू शकतात।
गुरुपौर्णिमा
कशी साजरी करतात?
गुरुपौर्णिमेच्या
दिवशी शिष्य आपल्या गुरुंबद्दल आदर आणि कृतज्ञता व्यक्त करतात. या दिवशी अनेक जण
खालील गोष्टी करतात:
👉 गुरुंचे पूजन: शिष्य आपल्या गुरुंचे चरणस्पर्श करून
आशीर्वाद घेतात. अनेक मंदिरांमध्ये आणि मठांमध्ये विशेष पूजा आणि भजन-कीर्तनाचे
आयोजन केले जाते.
👉 गुरुदक्षिणा: गुरुंना पारंपरिक गुरुदक्षिणा दिली जाते, जी केवळ पैशांच्या स्वरूपात नसून ती गुरुंच्या शिकवणीचे
पालन करण्याच्या आणि ज्ञान आत्मसात करण्याच्या वचनबद्धतेचे प्रतीक असते.
👉 ज्ञानदान: काही ठिकाणी ज्ञानाचे महत्त्व पटवून देण्यासाठी
आणि ते इतरांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी विशेष व्याख्याने किंवा कार्यशाळा आयोजित
केल्या जातात.
👉 प्रणित संकल्प: या दिवशी अनेक जण आपल्या गुरुंच्या
मार्गदर्शनाखाली नवीन ज्ञान आत्मसात करण्याचा किंवा वाईट सवयी सोडण्याचा संकल्प
करतात.
गुरुपौर्णिमेच्या परंपरा
👉गुरुपूजन:
या दिवशी शिष्य आपल्या गुरुंची पूजा करतात, त्यांना फुले, फळे, मिठाई अर्पण
करतात आणि त्यांच्या चरणी वंदन करतात।
👉 श्लोक
पठण: "गुरुर्ब्रह्मा..." या श्लोकाचा उच्चार केला जातो[1]।
👉ध्यान व
मनन: काही जण ध्यान, साधना, किंवा ग्रंथ वाचन करतात।
👉उपवास: काही
भक्त या दिवशी उपवास करतात, मन आणि शरीर
शुद्ध करण्यासाठी।
👉दानधर्म:
गरजू लोकांना मदत करणे, हे देखील
गुरुंच्या शिकवणीचे पालन मानले जाते।
गुरुपौर्णिमेचे आधुनिक उदाहरण
👉 शाळा, महाविद्यालये, संस्था येथे शिक्षकांचा सत्कार केला जातो.
👉 अनेक
ठिकाणी आध्यात्मिक गुरुंच्या आश्रमात सामूहिक पूजन, प्रवचन, आणि
साधना केली जाते.
👉 विद्यार्थ्यांनी
आपल्या शिक्षकांना शुभेच्छा देणे, त्यांचे आभार मानणे, हे देखील या दिवसाचे आधुनिक रूप आहे.
काही
प्रेरणादायी उदाहरणे
👉 महर्षी
वेदव्यास: वेद, महाभारत, आणि पुराणांचे संकलन करणारे, त्यांनी भारतीय संस्कृतीला अमूल्य योगदान दिले.
👉 गौतम बुद्ध:
ज्ञानप्राप्तीनंतर सारनाथ येथे पहिले प्रवचन देऊन शिष्यांना मार्गदर्शन केले.
👉आधुनिक
काळातील शिक्षक: प्रत्येक क्षेत्रातील शिक्षक, मार्गदर्शक, पालक, किंवा
जीवनातील प्रेरणादायी व्यक्ती – हे सर्व गुरुच!
गुरुपौर्णिमेच्या शुभेच्छा
👉 "गुरु म्हणजे जीवनाचा प्रकाश. त्यांच्या आशीर्वादानेच जीवनात यश, शांती आणि समाधान मिळते. सर्व गुरुजनांना गुरुपौर्णिमेच्या हार्दिक शुभेच्छा!"
समारोप
👉 गुरुपौर्णिमा हा केवळ एक धार्मिक सण नाही, तर ज्ञान, कृतज्ञता आणि संस्कारांचे प्रतीक आहे. प्रत्येकाने आपल्या जीवनातील गुरुंचा सन्मान करावा, त्यांच्या शिकवणीचे पालन करावे, आणि समाजात सकारात्मक बदल घडवावा
👉 हीच खरी गुरुपौर्णिमेची शिकवण आहे.
गुरुपौर्णिमेचे महत्त्व
भारतीय संस्कृतीमध्ये गुरुला देवापेक्षाही श्रेष्ठ मानले जाते. 'गुरु ब्रह्मा, गुरु विष्णू, गुरु देवो महेश्वरः। गुरु साक्षात परब्रह्म, तस्मै श्री गुरुवे नमः॥' या श्लोकातून गुरुचे महत्त्व अधोरेखित होते. गुरु आपल्याला अज्ञानाच्या अंधारातून बाहेर काढून ज्ञानाकडे नेतात, जीवनातील योग्य मार्ग दाखवतात आणि आपले व्यक्तिमत्त्व घडवतात.
महर्षी व्यास जयंती: गुरुपौर्णिमा हा दिवस महर्षी व्यास यांच्या जयंतीनिमित्तही साजरा केला जातो. महर्षी व्यास हे महाभारत, पुराणे आणि वेदांचे संकलन करणारे महान ऋषी होते. त्यांच्या अलौकिक ज्ञानामुळे आणि योगदानामुळे त्यांना आद्यगुरु मानले जाते. त्यामुळे, या दिवशी व्यास पूजनाचे विशेष महत्त्व आहे.
टिप्पणी पोस्ट करा