इयत्ता - आठवी
विषय - माय मराठी
6. चिंगी महिन्याची झाली नाही तोच!
मध्यवर्ती कल्पना (Central Idea):
आईचे आपल्या लहान मुलीवरचे (चिंगी) वात्सल्य आणि तिच्या भविष्याबद्दल तिने पाहिलेली मनोराज्ये, हेच या नाट्यछटेचे मुख्य सार आहे.
लेखकाविषयी (लेखकांबद्दल):
दिवाकर म्हणजेच शंकर काशीनाथ गर्गे (१८८९-१९३१) हे एक महत्त्वाचे मराठी साहित्यिक होते. त्यांनी 'नाट्यछटा' हा साहित्यप्रकार मराठीमध्ये सर्वप्रथम आणला. ते रविकिरण मंडळाचे सदस्य होते आणि पुण्याच्या नूतन मराठी विद्यालयात शिक्षक म्हणून काम करत होते. त्यांनी इंग्रजी नाट्यछटांचा सखोल अभ्यास करून स्वतःच्या नाट्यछटा लिहिल्या, ज्यापैकी काही तात्यासाहेब केळकरांना खूप आवडल्या आणि त्यांनी त्या केसरी वृत्तपत्रात प्रसिद्ध केल्या. नाट्यछटा लिहिताना दिवाकर प्रत्येक शब्दाचा आणि विरामचिन्हाचा श्रोत्यांवर काय परिणाम होईल याचा बारकाईने विचार करत असतात.
नवीन शब्द आणि त्यांचे अर्थ (नवीन शब्द व त्यांचे अर्थ):
🎯चिंगी: लहान मुलीला प्रेमाने दिलेले नाव.
🎯सरी: तारेत गुंफलेला सोन्याचा दागिना (गळ्यातील).
🎯बिंदल्या: लहान बाळाच्या हातातला बांगडीसारखा सोन्याचा दागिना.
🎯वाळे: पायात घालण्याचा चांदीचा दागिना.
🎯साखळ्या: लहान बाळाच्या पायात घालायचा दागिना.
🎯परकर पोलके: मुलींचा पारंपरिक पोषाख.
🎯छोनी: बोबड्या भाषेत 'सोनी' (प्रेमाने हाक मारणे).
🎯सोने: लाडाने लहान मुलीला बोलावणे.
🎯नक्षत्र: तारका, चांदणी.
🎯चित्रासारखा: खूप सुंदर, देखणा.
🎯थाट: रुबाब, ऐट, डौल.
🎯ठुमकत: नखऱ्याने, डौलदारपणे चालणे.
🎯लगीन: विवाह, लग्न.
🎯हुंडा: वधू पक्षाकडून वर पक्षाला दिले जाणारे धन.
🎯चौघडा: सनईच्या साथीला वाजवले जाणारे चर्म वाद्य.
🎯बेंडबाज्या: वाद्यांचा समूह, बँड.
🎯नळे चंद्रज्योती, झाडे: शोभेच्या दारूचे (फटाक्यांचे) प्रकार.
🎯लकलकाट: शोभेच्या दारूचा प्रकाश, चमचमाट.
🎯दैव: नशीब.
🎯कारटी: लहान मुलं, मुली (काहीवेळा रागाने बोलताना वापरला जाणारा शब्द).
🎯जंजाळ: कटकट, त्रास.
🎯गालगुच्चा: प्रेमाने गालाला घेतलेला चिमटा.
🎯नाट्यछटा: मराठीतील एक साहित्य प्रकार ज्यात एकच पात्र मनाशी किंवा इतरांशी बोलते.
प्र 1. खालील प्रश्नांची उत्तरे प्रत्येकी एका वाक्यात लिहा.
1. चिंगी रंगाने कशी आहे?
उत्तर - चिंगी रंगाने गोरी गोरी पान आहे असे आईला वाटते.
2. चिंगी कसली बुकं वाचील?
उत्तर - चिंगी मोठी मोठी बुकं वाचील.
3. चिंगीची आई किती हुंडा देणार आहे?
उत्तर - चिंगीची आई हजार रुपये हुंडा देणार आहे.
4. मोठी दैवाची कोण आहे?
उत्तर - चिंगी मोठी दैवाची होईल.
5. कोणाचा जंजाळ नको आहे?
उत्तर - मुलींचा जंजाळ नको आहे.
प्र 2. खालील प्रश्नांची उत्तरे दोन-तीन वाक्यात लिहा.
1. चिंगीची आई चिंगीला कोणते दागिने करायचे असे म्हणते?
चिंगीची आई चिंगीला सरी, बिंदल्या, वाळे आणि साखळ्या असे सर्व दागिने करायचे असे म्हणते.
2. चिंगीला कसा नवरा मिळणार आहे?
चिंगीला नक्षत्रासारखा, अगदी चित्रासारखा सुंदर नवरा मिळणार आहे.
3. चिंगीच्या लग्नाची वरात कशी निघणार आहे?
चिंगीच्या लग्नाची वरात बेंडबाजा लावून, नळे, चंद्रज्योती आणि झाडे यांच्या लकलकाटात थाटामाटात निघणार आहे.
4. चिंगीला मुलेच व्हावीत असे चिंगीच्या आईला का वाटते?
चिंगीला मुलींचा जंजाळ (कटकट) नको असल्यामुळे तिला मुलगेच व्हावेत असे चिंगीच्या आईला वाटते.
5. चिंगी रडू का लागते?
चिंगी आईशी बोलत नाही आणि फक्त आपली बाय बाय करते म्हणून आई तिला रागावते, त्यामुळे ती रडू लागते. (नाट्यछटेच्या शेवटी चिंगीच्या आईच्या बोलण्यावरून हे कळते.)
प्र 3. खालील प्रश्नांची उत्तरे प्रत्येकी चार ते पाच वाक्यात लिहा.
1. चिंगीची आई चिंगीचे लग्न कशाप्रकारे करणार आहे?
चिंगीची आई चिंगीचे लग्न खूप थाटामाटात करणार आहे. ती हजार रुपये हुंडा देणार आहे. लग्नात ताशे, वाजंत्री, चौघडा, बेंडबाजा लावून वरात काढणार आहे. नळे, चंद्रज्योती, झाडे या शोभेच्या दारूचा लकलकाट करून लग्न खूप दिमाखदार करणार आहे, असे ती मनाशी ठरवते.
2. चिंगीचा संसार कसा व्हावा असे तिच्या आईला वाटते?
चिंगीचा संसार खूप छान व्हावा असे तिच्या आईला वाटते. तिला वाटते की चिंगीने भांडण-तंट्यात पडू नये आणि माणसाला (नवऱ्याला) मुठीत कसे ठेवायचे हे तिला कळावे. तसेच, तिचे पहिले बाळंतपण आपल्या घरीच व्हावे आणि तिला खूप मुलगे व्हावेत असेही आईला वाटते.
प्र. 4. खालील प्रश्नाचे उत्तर सात ते आठ वाक्यात लिहा.
1. चिंगी एक महिन्याची झाली नाही तोंच तिची आई मनाशी काय काय ठरवते?
चिंगी एक महिन्याची झाली नाही तोच तिची आई तिच्या भविष्याबद्दल अनेक मनोराज्ये करते. ती चिंगी गोरीपान आहे असे म्हणते आणि तिला सरी, बिंदल्या, वाळे, साखळ्या असे खूप दागिने करायचे ठरवते. चिंगी शाळेत जाऊन मोठी पुस्तके वाचून शहाणी होईल, असे तिला वाटते. तिच्या लग्नात तिला नक्षत्रासारखा, चित्रासारखा सुंदर नवरा मिळेल अशी तिची कल्पना आहे. लग्नात ती हजार रुपये हुंडा देईल, ताशे, वाजंत्री, चौघडा, बेंडबाजा लावून मोठी वरात काढेल आणि नळे, चंद्रज्योती यांचा लकलकाट करेल असे ठरवते. तसेच, चिंगीने भांडू नये, नवऱ्याला मुठीत ठेवावे आणि तिचा संसार खूप छान व्हावा अशी तिची इच्छा आहे. तिला खूप मुलगे व्हावेत असेही आई मनाशी ठरवते.
प्र 5. खालील वाक्यांचे संदर्भासहीत स्पष्टीकरण करा.
1. 'शहाणी होईल बबी माझी'
संदर्भ: चिंगीच्या आईला वाटते की चिंगी शाळेत जाऊन मोठी पुस्तके वाचेल आणि खूप हुशार होईल.
स्पष्टीकरण: इथे चिंगीची आई आपल्या लहान मुलीबद्दलचे प्रेम आणि तिच्या उज्वल भविष्याबद्दलची अपेक्षा व्यक्त करते. तिला वाटते की चिंगी शाळेत जाऊन ज्ञानी आणि समजूतदार होईल, जी प्रत्येक आईची आपल्या मुलाबद्दलची स्वाभाविक इच्छा असते.
2. 'माणसाला कसं मुठीत ठेवायला हवे बरं का!'
संदर्भ: चिंगी मोठी झाल्यावर तिचा संसार कसा असावा याबद्दल बोलताना आई हे वाक्य बोलते.
स्पष्टीकरण: या वाक्यातून चिंगीच्या आईची व्यावहारिक समज दिसते. तिला वाटते की संसारात स्त्रियांनी आपल्या पतीवर योग्य नियंत्रण ठेवले पाहिजे जेणेकरून संसार सुखाचा होईल. हा एक पारंपारिक विचार आहे ज्यात स्त्रीने घराचा कारभार आणि नाती व्यवस्थित सांभाळावीत अशी अपेक्षा असते.
3. 'नाय नाय उगी, उगी माझी बाय ती!'
संदर्भ : चिंगी रडायला लागल्यावर तिची आई तिला शांत करताना हे वाक्य बोलते.
स्पष्टीकरण: या वाक्यातून आईचे चिंगीवरील अथांग प्रेम आणि वात्सल्य दिसून येते. आधी ती चिंगीला न बोलल्याबद्दल रागावते, पण लगेचच तिचे रडणे पाहून तिचे मन पाझरते आणि ती तिला प्रेमाने जवळ घेते, शांत करते. हे आई-मुलीच्या नात्यातील गोडवा दाखवते.
प्र 6. खालील विधानांना प्रत्येकी चार पर्याय दिले आहेत योग्य उत्तर निवडून लिहा.
1. चिंगी रंगाने कशी आहे?
ब. गोरी
2. शंकर काशिनाथ गर्गे यांचे टोपणनाव कोणते?
क. दिवाकर
3. चिंगीची आई चिंगीच्या लग्नात किती हुंडा देणार आहे?
अ. हजार
4. चिंगीला कशासारखा नवरा मिळणार आहे?
क. नक्षत्र
5. चिंगी महिन्याची झाली नाही तोच या पाठाचा साहित्यप्रकार कोणता आहे?
अ. नाट्यछटा
भाषाभ्यास -
1. खालील वाक्यप्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यात उपयोग करा.
i. दैवाची असणे
अर्थ: नशिबवान असणे, भाग्यवान असणे.
वाक्यात उपयोग: "माझी बहीण खूप दैवाची आहे, तिला नेहमी चांगले यश मिळते."
ii. मुठीत ठेवणे
अर्थ: नियंत्रणात ठेवणे, आपल्या कह्यात ठेवणे.
वाक्यात उपयोग: "तिने आपल्या मुलांना नेहमी मुठीत ठेवले, त्यामुळे ती कधीही वाममार्गाला लागली नाहीत."
2. खालील वाक्यातील अलंकार ओळखा.
"माझ्या छबीला नक्षत्रासारखा अगदी चित्रासारखा नवरा मिळेल."
अलंकार: उपमा अलंकार
स्पष्टीकरण: या वाक्यात 'नक्षत्रासारखा' आणि 'चित्रासारखा' हे शब्द वापरून चिंगीच्या नवऱ्याची तुलना नक्षत्र आणि चित्राशी केली आहे, त्यामुळे येथे उपमा अलंकार आहे. (तुलना करण्यासाठी 'सारखा', 'सम', 'परी' यांसारखे शब्द वापरले जातात.)
टिप्पणी पोस्ट करा