9th SS 14. Economical Structure
14. आर्थिक रचना
इयत्ता - नववी
विषय - समाज विज्ञान
विभाग - अर्थशास्त्र
सुधारित २०२२ पाठ्यपुस्तकानुसार
प्रकरण - 14 आर्थिक रचना
स्वाध्याय
I. योग्य शब्दांसह रिक्त जागा भरा:
1) रचनात्मक बदल आर्थिक क्रियांशी संबंधित आहे.
2) प्राचीन अर्थव्यवस्थेत शेती हा एक मुख्य घटक होता.
3) साध्या अर्थव्यवस्थेत तीन क्षेत्रे आहेत.
4) स्थिर अर्थशास्त्र ‘स्टॅटिके’ या शब्दापासून बनला आहे.
५) औद्योगिक क्रांती प्रथम ब्रिटन या देशात झाली.
II. खालील प्रश्नांची गटामध्ये चर्चा करा आणि उतरे लिहा.
1) रचनात्मक बदल म्हणजे काय ?
उत्तर - रचनात्मक बदल म्हणजे उत्पादन,रोजगार, उत्पन्न आणि राहणीमानात सुधारणा यासारखे फायदेशीर आणि प्रगतशील बदल असा अर्थ अर्थव्यवस्थेत होतो.
2) प्राचीन अर्थप्रणालीची वैशिष्ट्ये सांगा ?
उत्तर - प्राचीन अर्थप्रणालीच्या वैशिष्ट्यांमध्ये उदरनिर्वाहाची शेती,मर्यादित गरजा,साधी जीवनशैली,वस्तुविनिमय व्यवस्था आणि व्यावसायिक हेतूंऐवजी वैयक्तिक वापरासाठी पिकांवर लक्ष केंद्रित करणे इत्यादी गोष्टी समाविष्ट होतात.
3) भांडवलदार वर्गाचा उदय कसा झाला ?
उत्तर - भांडवलदार वर्गाचा उदय औद्योगिक क्रांतीच्या काळात झाला.जेव्हा जमिनीचे मालक असलेल्या सरंजामदारांनी त्यांचा पैसा उद्योगांमध्ये गुंतवला तेंव्हा ते गुंतवणूकदार बनले आणि विविध उद्योगांची स्थापना केली.नवीन शोधांचा फायदा घेत त्यांनी भरपूर नफा मिळवला.
4) उत्पन्नाचे स्त्रोत कोणते आहेत ?
उत्तर - साध्या अर्थव्यवस्थेतील उत्पन्नाचे स्त्रोत घरगुती युनिट आणि व्यवसाय युनिट आहेत.घरगुती युनिटमध्ये उत्पादनाचे घटक (जमीन, कामगार, भांडवल आणि संस्था) असतात आणि ते उद्योग युनिट्सना पुरवतात.त्या बदल्यात व्यावसायिक घटकांना भाडे,मजुरी,व्याज आणि नफा यांचा फायदा होतो.व्यवसाय युनिट्स उत्पादन उपकरणे वापरुन वस्तू आणि सेवांचे उत्पादन करतात.आणि घरगुती युनिट्सना विकतात.यामुळे व्यावसायिक युनिट्सना उत्पन्न मिळते.
5) रोजगाराचे स्त्रोत कोणते आहेत?
उत्तर - रोजगाराचे स्त्रोत म्हणजे अर्थव्यवस्थेतील विविध क्षेत्रे ज्यात कृषी,उद्योग आणि सेवा क्षेत्र यांचा समावेश आहे.कालांतराने अर्थव्यवस्था कृषी-आधारित ते उद्योग आणि सेवा क्षेत्राकडे स्थलांतरित झाली आहे.भारतात आधुनिक तंत्रज्ञानाचा अवलंब केल्याने शेतीतील अतिरिक्त कामगार दलाचा मोठ्या प्रमाणात छुपा रोजगार दिसून आला आहे.ज्यामुळे प्रचंड बेरोजगारी वाढली आहे.परिणामी,श्रमशक्ती कृषी क्षेत्रातून उद्योग आणि सेवा क्षेत्राकडे वळली आहे.परंतु या क्षेत्रांमध्ये रोजगार शोधणाऱ्या अकुशल मजुरांसाठी कौशल्याचा अभाव हा एक मोठा अडथळा आहे.
6 ) स्थिर आणि गतिमान अर्थशास्त्रातील फरक स्पष्ट करा ?
उत्तर - स्थिर अर्थशास्त्र हे कालबाह्य अर्थव्यवस्था आहे.स्थिर अर्थशास्त्र म्हणजे जिथे कोणतेही बदल नाहीत.स्थिर अर्थव्यवस्थेमध्ये अर्थव्यवस्थेचे मूलभूत घटक यांचा समावेश होतो.ज्यात लोकसंख्येचा आकार,भांडवलाची उपलब्धता, उत्पादन पद्धती, संस्थेचे स्वरूप आणि लोकांच्या इच्छा यांचा समावेश होतो.दुसरीकडे, गतिमान अर्थशास्त्र म्हणजे अर्थव्यवस्थेत होणार्‍या बदलांचा अभ्यास किंवा सतत बदल असा होतो.गतिमान अर्थशास्त्रामध्ये हे घटक सतत बदलत असतात.गतिमान अर्थव्यवस्थेत, लोकसंख्येचा आकार,भांडवल पूरवठा, उत्पादकता, व्यावसायिक संस्थांचे स्वरूप आणि लोकांच्या इच्छा वेळोवेळी बदलत असतात.त्यामुळे अर्थव्यवस्था आधुनिकतिकडे वळत आहे.भारतीय अर्थव्यवस्थेचे स्वातंत्र्यानंतर एक गतिमान अर्थव्यवस्थेत रूपांतर झाले आहे.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा