साहित्यमंथन: पाठ ९
जेंव्हा आपलाच इतिहास आपण विसरतो आहोत...
मूळ लेखिका: सुधा मूर्ती | अनुवादक: लीना सोहनी
📖 पाठाचा परिचय व लेखिका परिचय
लेखिका परिचय: सुधा मूर्ती (जन्म: १९५०) या प्रसिद्ध सामाजिक कार्यकर्त्या आणि लेखिका आहेत. त्या 'इन्फोसिस फाऊंडेशन'च्या अध्यक्षा असून त्यांनी संगणक क्षेत्रात M.Tech ही पदवी घेतली आहे. त्यांना भारत सरकारचा 'पद्मश्री' पुरस्कार मिळाला आहे. त्यांची साहित्यनिर्मिती प्रामुख्याने कन्नड आणि इंग्रजी भाषेत आहे.
पाठाचा परिचय: हा पाठ 'वाईज अँड अदरवाईज' (Wise and Otherwise) या पुस्तकातील एका लेखाचा अनुवाद आहे. यात लेखिकेने आजच्या तरुण पिढीची आपल्या देशाच्या इतिहासाविषयीची अनास्था आणि अज्ञान यावर भाष्य केले आहे. विमान प्रवासात घडलेल्या एका प्रसंगातून त्यांनी ही खंत व्यक्त केली आहे.
पाठाचा परिचय: हा पाठ 'वाईज अँड अदरवाईज' (Wise and Otherwise) या पुस्तकातील एका लेखाचा अनुवाद आहे. यात लेखिकेने आजच्या तरुण पिढीची आपल्या देशाच्या इतिहासाविषयीची अनास्था आणि अज्ञान यावर भाष्य केले आहे. विमान प्रवासात घडलेल्या एका प्रसंगातून त्यांनी ही खंत व्यक्त केली आहे.
💡 पाठाची मध्यवर्ती कल्पना (Central Idea)
या पाठाची मध्यवर्ती कल्पना म्हणजे भारतीय तरुण पिढीचा आपल्या वैभवशाली इतिहासाशी तुटलेला संपर्क. लेखिकेला मिळालेले झाशीच्या राणीचे स्मृतिचिन्ह पाहून तरुण मुले त्याला 'खेळणं' किंवा 'रेसचं बक्षीस' समजतात. हे पाहून लेखिकेला खूप दुःख होते. हुतात्म्यांच्या बलिदानामुळे मिळालेल्या स्वातंत्र्याचा उपभोग घेणारी ही पिढी, त्या हुतात्म्यांनाच विसरत चालली आहे, ही शोकांतिका येथे मांडली आहे.
📌 महत्त्वाचे मुद्दे (Important Points)
- भारताला हुतात्मे आणि थोर स्त्रियांची मोठी परंपरा आहे (उदा. कित्तूर चन्नम्मा, ओबव्वा, झाशीची राणी).
- लेखिकेला भोपाळमध्ये 'ओजस्विनी' पुरस्कार मिळाला, ज्याचे स्वरूप झाशीच्या राणीचा पुतळा असे होते.
- विमान प्रवासात लेखिकेच्या शेजारी दोन आधुनिक तरुण (बहीण-भाऊ) बसले होते, जे पाश्चात्य संस्कृतीत रमले होते.
- त्या मुलांनी राणी लक्ष्मीबाईंच्या पुतळ्याला 'खेळणं' किंवा 'घोड्यांच्या रेसचे बक्षीस' समजले.
- त्यांचे अज्ञान पाहून लेखिकेने त्यांना १८५७ च्या स्वातंत्र्यलढ्याची आणि राणी लक्ष्मीबाईंच्या पराक्रमाची माहिती दिली.
- आजची पिढी आपला इतिहास विसरत चालली आहे, याबद्दल लेखिकेने खंत व्यक्त केली आहे.
📚 कठीण शब्दार्थ (New Words)
| शब्द | अर्थ |
|---|---|
| स्मृती | आठवण / स्मरण |
| युद्धकौशल्य | रणनीती / युद्धकला |
| समर | युद्ध / संग्राम |
| भंग पावणे | नष्ट होणे / तुटणे |
| तनखा | पगार / वेतन |
| अतुलनीय | तुलना न करता येण्यासारखे / अजोड |
| पुष्टी जोडणे | दुजोरा देणे / सहमती दर्शवणे |
| ओजस्विनी | तेजस्वीपणा / बलाढ्यता |
📝 स्वाध्याय (Questions & Answers)
आ) खालील प्रश्नांची सविस्तर उत्तरे लिहा.
१) आपल्या देशातील स्फुर्तीदायी स्त्रियांचा परिचय द्या.
भारताच्या इतिहासात अनेक शूर आणि स्फुर्तीदायी स्त्रिया होऊन गेल्या. त्यापैकी काही प्रमुख नावांचा उल्लेख लेखिकेने केला आहे:
- ओबव्वा: चित्रदुर्ग जिल्ह्यातील ही एक सामान्य स्त्री होती. जिने फक्त मुसळाच्या साहाय्याने शत्रूचा सामना केला.
- कित्तूर चन्नम्मा: उत्तर कर्नाटकातील ही राणी ब्रिटिशांविरुद्ध लढली.
- बेलवडी मल्लम्मा: बेळगाव जिल्ह्यातील शूर स्त्री.
- झाशीची राणी लक्ष्मीबाई: एक तरुण, निपुत्रिक विधवा असूनही तिने बलाढ्य ब्रिटिश सत्तेला आव्हान दिले. तिच्या अतुलनीय धैर्यामुळे शत्रूलाही तिचा आदर वाटला. १८५७ च्या स्वातंत्र्यसमरात तिने आपल्या प्राणांची आहुती दिली. तिला खऱ्या अर्थाने 'मर्द' असे संबोधिले जाते.
२) लेखिकेला कोणकोणते पुरस्कार देण्यात आले व त्या स्मृतीचिन्हांचा इतिहास लेखिकेने दोन मुलांना कसा सांगितला?
पुरस्कार: लेखिका सुधा मूर्ती यांना भोपाळतर्फे 'ओजस्विनी' हा प्रतिष्ठित पुरस्कार देण्यात आला. या पुरस्कारामध्ये हातात तळपती तलवार घेऊन घोड्यावर स्वार झालेल्या झाशीच्या राणीची एक सुंदर प्रतिकृती (पुतळा) स्मृतिचिन्ह म्हणून देण्यात आली होती.
मुलांना सांगितलेला इतिहास: विमानात भेटलेल्या मुलांना जेव्हा तो पुतळा 'खेळणं' किंवा 'रेसचं बक्षीस' वाटला, तेव्हा लेखिकेने त्यांना त्याचा खरा इतिहास सांगितला. त्यांनी सांगितले की, "हे खेळणं नसून १८५७ च्या स्वातंत्र्यलढ्यातील वीरांगना राणी लक्ष्मीबाई आहेत. त्यांनी ब्रिटिशांच्या विरोधात लढा दिला आणि देशासाठी बलिदान दिले. त्या प्रखर देशभक्त होत्या. त्यांच्या पराक्रमामुळे शत्रूही थक्क झाले होते. त्या धैर्याचे प्रतीक आहेत."
मुलांना सांगितलेला इतिहास: विमानात भेटलेल्या मुलांना जेव्हा तो पुतळा 'खेळणं' किंवा 'रेसचं बक्षीस' वाटला, तेव्हा लेखिकेने त्यांना त्याचा खरा इतिहास सांगितला. त्यांनी सांगितले की, "हे खेळणं नसून १८५७ च्या स्वातंत्र्यलढ्यातील वीरांगना राणी लक्ष्मीबाई आहेत. त्यांनी ब्रिटिशांच्या विरोधात लढा दिला आणि देशासाठी बलिदान दिले. त्या प्रखर देशभक्त होत्या. त्यांच्या पराक्रमामुळे शत्रूही थक्क झाले होते. त्या धैर्याचे प्रतीक आहेत."
इ) संदर्भासह स्पष्टीकरण करा.
१) “तिच्या संपूर्ण सैन्यामध्ये खरा 'मर्द' कोण असेल तर फक्त तीच होती.”
संदर्भ: हे वाक्य 'जेंव्हा आपलाच इतिहास आपण विसरतो आहोत...' या पाठातील आहे. हे उद्गार झाशीची राणी लक्ष्मीबाई यांच्याबद्दल आहेत.
स्पष्टीकरण: राणी लक्ष्मीबाई यांनी १८५७ च्या स्वातंत्र्यसमरात ब्रिटिशांविरुद्ध अतुलनीय पराक्रम गाजवला. त्यांचे धैर्य आणि शौर्य पाहून त्यांचे शत्रू (ब्रिटीश अधिकारी) सुद्धा प्रभावित झाले होते. सर ह्यू रोज यांनी राणीबद्दल म्हटले होते की, बंडखोरांच्या सैन्यात जर कोणी एकच 'पुरुष' (मर्द/शूर) असेल, तर ती म्हणजे राणी लक्ष्मीबाई. त्यांच्या पराक्रमाचा गौरव करण्यासाठी हे वाक्य वापरले आहे.
स्पष्टीकरण: राणी लक्ष्मीबाई यांनी १८५७ च्या स्वातंत्र्यसमरात ब्रिटिशांविरुद्ध अतुलनीय पराक्रम गाजवला. त्यांचे धैर्य आणि शौर्य पाहून त्यांचे शत्रू (ब्रिटीश अधिकारी) सुद्धा प्रभावित झाले होते. सर ह्यू रोज यांनी राणीबद्दल म्हटले होते की, बंडखोरांच्या सैन्यात जर कोणी एकच 'पुरुष' (मर्द/शूर) असेल, तर ती म्हणजे राणी लक्ष्मीबाई. त्यांच्या पराक्रमाचा गौरव करण्यासाठी हे वाक्य वापरले आहे.
२) “ 'ते खेळणं नाहीये' तो पुरस्कार आहे. मी तिला सांगितलं.”
संदर्भ: हे वाक्य लेखिका सुधा मूर्ती यांनी विमानात भेटलेल्या तरुण मुलीला उद्देशून म्हटले आहे.
स्पष्टीकरण: विमान प्रवासात लेखिकेच्या हातात झाशीच्या राणीचा पुतळा होता. तो पाहून त्या आधुनिक मुलीला वाटले की ते एखादे खेळणे आहे. तिने कुतूहलाने विचारले की हे खेळणे बंगलोरला मिळत नाही का? तेव्हा तिचे अज्ञान दूर करण्यासाठी आणि तो एका वीर महिलेचा सन्मान आहे हे सांगण्यासाठी लेखिकेने हे उत्तर दिले.
स्पष्टीकरण: विमान प्रवासात लेखिकेच्या हातात झाशीच्या राणीचा पुतळा होता. तो पाहून त्या आधुनिक मुलीला वाटले की ते एखादे खेळणे आहे. तिने कुतूहलाने विचारले की हे खेळणे बंगलोरला मिळत नाही का? तेव्हा तिचे अज्ञान दूर करण्यासाठी आणि तो एका वीर महिलेचा सन्मान आहे हे सांगण्यासाठी लेखिकेने हे उत्तर दिले.
३) “तुम्ही जरा तिकडे जाऊन तो पुतळा नीट निरखून बघा, आणि जरा विचार करुन तुम्हाला काय वाटतं ते सांगा... चालेल?”
संदर्भ: हे वाक्य लेखिका सुधा मूर्ती यांनी विमानातील दोन तरुण सहप्रवाशांना (मुलगा व मुलगी) म्हटले आहे.
स्पष्टीकरण: त्या मुलांना पुतळ्यातील स्त्री कोण आहे हे ओळखता आले नाही. त्यांनी तिला घोड्यांच्या शर्यतीशी जोडले. त्यामुळे लेखिकेला खूप वाईट वाटले. मुलांना स्वतःहून ओळख पटेल का हे पाहण्यासाठी आणि त्यांना निरीक्षण करण्यास प्रवृत्त करण्यासाठी लेखिकेने त्यांना पुतळा जवळून पाहण्यास सांगितले.
स्पष्टीकरण: त्या मुलांना पुतळ्यातील स्त्री कोण आहे हे ओळखता आले नाही. त्यांनी तिला घोड्यांच्या शर्यतीशी जोडले. त्यामुळे लेखिकेला खूप वाईट वाटले. मुलांना स्वतःहून ओळख पटेल का हे पाहण्यासाठी आणि त्यांना निरीक्षण करण्यास प्रवृत्त करण्यासाठी लेखिकेने त्यांना पुतळा जवळून पाहण्यास सांगितले.
ई) टीप लिहा.
१) भारतीय इतिहासातील थोर स्त्रियांचे महात्म्य:
भारतीय इतिहासात अनेक स्त्रियांनी आपल्या कर्तृत्वाने आणि शौर्याने अजरामर स्थान मिळवले आहे. कित्तूरची राणी चन्नम्मा, झाशीची राणी लक्ष्मीबाई, ओबव्वा, बेलवडी मल्लम्मा यांसारख्या स्त्रिया 'रुढार्थाने' अशिक्षित असल्या तरी त्यांच्याकडे असामान्य धैर्य, देशभक्ती आणि नेतृत्वगुण होते. त्यांनी परकीय आक्रमकांशी लढा दिला आणि स्वराज्यासाठी आपल्या प्राणांची पर्वा केली नाही. त्यांचे चरित्र आजही प्रेरणादायी आहे.
भारतीय इतिहासात अनेक स्त्रियांनी आपल्या कर्तृत्वाने आणि शौर्याने अजरामर स्थान मिळवले आहे. कित्तूरची राणी चन्नम्मा, झाशीची राणी लक्ष्मीबाई, ओबव्वा, बेलवडी मल्लम्मा यांसारख्या स्त्रिया 'रुढार्थाने' अशिक्षित असल्या तरी त्यांच्याकडे असामान्य धैर्य, देशभक्ती आणि नेतृत्वगुण होते. त्यांनी परकीय आक्रमकांशी लढा दिला आणि स्वराज्यासाठी आपल्या प्राणांची पर्वा केली नाही. त्यांचे चरित्र आजही प्रेरणादायी आहे.
२) लेखिका सुधा मूर्तीची शैक्षणिक गगन भरारी:
सुधा मूर्ती यांचा जन्म कर्नाटकातील शिग्गाव येथे झाला. त्यांनी त्या काळात 'कॉम्प्युटर सायन्स' सारख्या प्रगत विषयात M.Tech ही पदवी मिळवली. त्या केवळ उच्चशिक्षितच नाहीत तर इन्फोसिस फाऊंडेशनच्या माध्यमातून सामाजिक कार्यातही अग्रेसर आहेत. त्यांना सहा डॉक्टरेट्स मिळाल्या आहेत. तंत्रज्ञान आणि साहित्य या दोन्ही क्षेत्रांत त्यांनी आपली मोहोर उमटवली आहे.
सुधा मूर्ती यांचा जन्म कर्नाटकातील शिग्गाव येथे झाला. त्यांनी त्या काळात 'कॉम्प्युटर सायन्स' सारख्या प्रगत विषयात M.Tech ही पदवी मिळवली. त्या केवळ उच्चशिक्षितच नाहीत तर इन्फोसिस फाऊंडेशनच्या माध्यमातून सामाजिक कार्यातही अग्रेसर आहेत. त्यांना सहा डॉक्टरेट्स मिळाल्या आहेत. तंत्रज्ञान आणि साहित्य या दोन्ही क्षेत्रांत त्यांनी आपली मोहोर उमटवली आहे.
३) आजच्या काळातील तरुण मुलांचा विचार:
पाठात चित्रित केलेली तरुण मुले (सहप्रवासी) ही आजच्या पिढीचे प्रतिनिधित्व करतात. ती आर्थिकदृष्ट्या संपन्न आहेत, आधुनिक कपडे (जीन्स) घालतात, पाश्चात्य संगीतात आणि च्युईंग गम खाण्यात मग्न आहेत. मात्र, त्यांना आपल्या देशाच्या इतिहासाचे, संस्कृतीचे आणि थोर व्यक्तींचे ज्ञान नाही. झाशीच्या राणीला न ओळखणे हे त्यांच्या ऐतिहासिक अज्ञानाचे लक्षण आहे. ते स्वतःच्याच विश्वात रमलेले आणि उदासीन वाटतात.
पाठात चित्रित केलेली तरुण मुले (सहप्रवासी) ही आजच्या पिढीचे प्रतिनिधित्व करतात. ती आर्थिकदृष्ट्या संपन्न आहेत, आधुनिक कपडे (जीन्स) घालतात, पाश्चात्य संगीतात आणि च्युईंग गम खाण्यात मग्न आहेत. मात्र, त्यांना आपल्या देशाच्या इतिहासाचे, संस्कृतीचे आणि थोर व्यक्तींचे ज्ञान नाही. झाशीच्या राणीला न ओळखणे हे त्यांच्या ऐतिहासिक अज्ञानाचे लक्षण आहे. ते स्वतःच्याच विश्वात रमलेले आणि उदासीन वाटतात.
إرسال تعليق