CLASS - 10
MEDIUM - MARATHI
SUBJECT - Science
SYLLABUS - KARNATAKA STATE
BOARD - KSEAB
QUESTION BANK OF LESSON BASED ASSESSMENT
प्रकरण : 2 आम्ल, अल्कली आणि क्षार
अध्ययन मुद्दे -
·
आम्ल आणि अल्कलीचे
भौतिक गुणधर्म
·
आम्ल आणि अल्कलीचे
रासायनिक गुणधर्म
·
आम्ल आणि अल्कलीचे
द्रावण किती मजबूत आहेत
·
दैनंदिन
जीवनात pH
चे महत्त्व
·
क्षारांबद्दल
अधिक माहिती
·
क्षारांचे
उपयोग
I. खालील प्रत्येक प्रश्नासाठी / अपूर्ण
विधानासाठी चार पर्याय दिले आहेत. त्यापैकी फक्त एकच योग्य किंवा सर्वात योग्य
आहे. योग्य पर्याय निवडा आणि त्याचे अक्षर (अ, ब, क, ड) सह पूर्ण उत्तर लिहा. (1 गुण)
1. खालीलपैकी उदासीनीकरण अभिक्रिया दर्शवणारे रासायनिक समीकरण
कोणते आहे? (MAIN 2019) (D)
(A) BaCl₂ + H₂SO₄ → BaSO₄ + 2HCl
(B) MnO₂ + 4 HCl → MnCl₂ + 2H₂O + Cl₂
(C) 2 NaOH + H₂SO₄ → Na₂SO₄ + 2H₂O
(D) AgNO₃ + HCl → AgCl +
HNO₃
2. उदासीन द्रावणाची pH मूल्य वाढल्यास काय होते? (MAIN 2020) (D)
(A) अल्कली गुणधर्म कमी होतो आणि OH⁻ आयनांची संख्या वाढते.
(B) आम्ल गुणधर्म वाढतो आणि H⁺ आयनांची संख्या कमी होते.
(C) अल्कली गुणधर्म वाढतो आणि OH⁻ आयनांची संख्या वाढते.
(D) आम्ल गुणधर्म कमी होतो आणि H⁺ आयनांची संख्या वाढते.
3. आम्ल तसेच अल्कली या दोघांशी अभिक्रिया करून क्षार आणि पाणी
तयार करणारे संयुग कोणते आहे? (MAIN 2021) (A)
(A) ॲल्युमिनियम ऑक्साईड
(B) कॉपर ऑक्साईड
(C) आयर्न ऑक्साईड
(D) सोडियम ऑक्साईड
4. सोडियम कार्बोनेटची विरल हायड्रोक्लोरिक आम्लासोबत
अभिक्रिया झाल्यास मुक्त होणारा वायू कोणता आहे? (MAIN 2021) (A)
(A) कार्बन डायऑक्साइड
(B) नायट्रोजन डायऑक्साइड
(C) हायड्रोजन
(D) क्लोरीन
5. निळ्या लिटमस पेपरला लाल रंगात रूपांतरित करणारा पदार्थ
कोणता आहे? (MAIN 2021) (A)
(A) चुन्याची निवळी
(B) शुद्ध पाणी
(C) सोडियम हायड्रॉक्साइड द्रावण
(D) जठररस
6. नेटल वनस्पतीच्या पानांच्या डंख असलेल्या केसांमध्ये असलेले
आम्ल कोणते आहे? (MAIN 2021) (E)
(A) मेथानोइक आम्ल
(B) ऑक्झॅलिक आम्ल
(C) सायट्रिक आम्ल
(D) लॅक्टिक आम्ल
7. पाण्याची कायमस्वरूपी कठीणता (permanent
hardness) दूर करण्यासाठी वापरले जाणारे
संयुग कोणते आहे? (AUG 2024) (E)
(A) सोडियम कार्बोनेट
(B) सोडियम हायड्रॉक्साइड
(C) सोडियम हायड्रोजन कार्बोनेट
(D) सोडियम क्लोराईड
8. आम्लाच्या pH मूल्याची श्रेणी कोणती आहे? (E)
(A) 0-7
(B) 2-12
(C) 7-14
(D) 12-14
9. द्रावणामध्ये हायड्रोजन आयनांची संख्या वाढल्यास, ते काय होते? (A)
(A) उदासीन बनते
(B) आम्लता वाढवते
(C) अल्कलीता वाढवते
(D) आम्लता कमी करते
10. विरल सल्फ्यूरिक आम्ल शिसासोबत (lead) मिसळल्यावर मुक्त होणारा वायू कोणता आहे? (A)
(A) ऑक्सिजन
(B) नायट्रोजन
(C) हायड्रोजन
(D) कार्बन
11. आम्ल धातूसोबत मिसळल्यावर मिळणारे उत्पादन कोणते आहे? (D)
(A) धातू ऑक्साईड आणि पाणी
(B) क्षार आणि पाणी
(C) धातू ऑक्साईड आणि हायड्रोजन वायू
(D) क्षार आणि हायड्रोजन वायू
12. चुन्याच्या निवळीचे (lime water) रेणुसूत्र काय आहे? (A)
(A) CaO
(B) Ca(OH)₂
(C) CaCO₃
(D) CO₂
13. हायड्रोक्लोरिक आम्ल कॉपर ऑक्साईड द्रावणात मिसळल्यावर
त्याचा रंग निळा-हिरवा कशामुळे होतो? (D)
(A) कॉपर ऑक्साईड
(B) पाणी
(C) कॉपर हायड्रॉक्साइड
(D) कॉपर क्लोराईड
14. आम्ल पाण्यात मिसळावे, पाणी आम्लात नाही. कारण ते कसे असते? (A)
(A) उष्मादायी असते आणि स्फोट होऊ शकतो.
(B) उष्माग्राही असते आणि स्फोट होऊ शकतो.
(C) ते मिसळत नाही.
(D) ते खूप हळू मिसळते.
II. खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा. (1 गुण)
15. उदासीनीकरण अभिक्रिया म्हणजे काय? (JUNE
2019) (E)
16. प्लास्टर ऑफ पॅरिस आर्द्रता-मुक्त डब्यात (moisture-proof
container) साठवले पाहिजे. वैज्ञानिक
कारण द्या. (JUNE 2019) (A)
17. उभयधर्मी ऑक्साईड (amphoteric oxides) म्हणजे काय? (SUP-2020) (E)
18. डिटर्जंट्सचा उपयोग पाण्याची कायमस्वरूपी कठीणता
शोधण्यासाठी केला जाऊ शकतो का? कारण
द्या.
(SUP-2020) (D)
19. पदार्थांच्या आम्ल आणि अल्कली गुणधर्मांसाठी जबाबदार
आयनांची नावे सांगा. (SUP-2023) (E)
20.
वॉशिंग
सोडाचे (धुण्याचा सोडा) कोणतेही दोन उपयोग लिहा. (APRIL 2024) (E)
21. 1 मिली ॲसिटिक आम्ल 1 मिली सोडियम हायड्रॉक्साइड द्रावणात मिसळले आहे. येथे तयार
होणाऱ्या क्षाराचे स्वरूप योग्य कारणासह निश्चित करा. (D)
22.
संघनित (concentrated)
आम्ल कसे विरळ केले जाते? (APRIL 2025) (A)
23.
लिटमस
पेपरने आम्ल कसे शोधाल? (D)
24.
आम्ल म्हणजे
काय?
(E)
25.
धातूची अल्कलीसोबतच्या
अभिक्रियेचे रासायनिक समीकरण लिहा. (A)
26.
चुन्याच्या
निवळीत (lime
water) हवा फुंकल्यास अभिक्रियेचे
उत्पादन काय होते? (A)
27.
जेव्हा आम्ल
धातू कार्बोनेट आणि धातू हायड्रोजन कार्बोनेटशी अभिक्रिया करतात, तेव्हा कोणता वायू बाहेर पडतो? (A)
28.
धातू
ऑक्साईडला अल्कली ऑक्साईड का म्हणतात? (A)
29.
अधातू
ऑक्साईडला आम्लधर्मी ऑक्साईड (acidic oxide) का म्हणतात? (A)
30.
अल्कली (Bases) म्हणजे काय? (E)
31. जेव्हा आम्ल पाण्यात विरघळते, तेव्हा कोणता आयन तयार होतो? (A)
32.
द्रावणामध्ये
हायड्रॉक्साइड आयनांची संख्या वाढल्यास काय होते? (A)
33.
आम्ल
पावसाचे (acid rain) pH मूल्य किती
असते?
(E)
34.
बेकिंग
पावडरचे रासायनिक नाव काय आहे? (E)
35.
बेकिंग
पावडरच्या निर्मितीसाठी रासायनिक समीकरण लिहा. (A)
36.
बेकिंग
पावडर म्हणजे काय? (E)
37.
वॉशिंग
सोडाचे (धुण्याचा सोडा) रेणुसूत्र आणि रासायनिक नाव द्या. (A)
38.
अग्निशामक
उपकरणात (fire extinguishers) कोणता
क्षार वापरला जातो? (E)
39.
ब्रेडच्या
पिठात (dough)
बेकिंग सोडा मिसळल्यावर ते का फुगते? (A)
III. खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा. (2 गुण)
40. वैज्ञानिक कारण द्या: आम्ल विरळ करताना, आम्ल पाण्यात मिसळावे. (JUNE-2019) (D)
41. कृषी वैज्ञानिकांनी शेतात काही प्रमाणात चुन्याची पावडर (lime
powder) टाकण्याचा सल्ला दिला आहे.
याची कारणे काय असू शकतात? स्पष्ट करा.
(MAIN-2020) (D)
42.
A, B आणि C या द्रावणांची pH मूल्ये अनुक्रमे 5, 6 आणि 7 आहेत.
यापैकी कोणत्या द्रावणात सर्वाधिक आम्लधर्मीय स्वरूप आहे आणि का? (D)
43.
आम्लाचे
गुणधर्म सांगा. (E)
44. अल्कलीचे गुणधर्म सांगा. (E)
45. तुम्हाला तीन टेस्ट ट्यूब दिल्या आहेत, एकात शुद्ध पाणी आणि इतर दोन्हींमध्ये अनुक्रमे आम्लधर्मी
आणि अल्कली द्रावण आहे. तुम्हाला फक्त लाल लिटमस पेपर दिल्यास, तुम्ही प्रत्येक नमुन्याची टेस्ट ट्यूबमध्ये कशी ओळख कराल? (D)
46. HCl आणि HNO₃ इत्यादी जलीय द्रावणात आम्लधर्मी गुणधर्म दर्शवतात, परंतु अल्कोहोल आणि ग्लुकोज यांसारखी संयुगे आम्लधर्मी
गुणधर्म दर्शवत नाहीत. का? (D)
47.
पावसाचे
पाणी विद्युत प्रवाह वाहून नेते, पण
शुद्ध पाणी (distilled water) नाही. का? (D)
48. ताज्या दुधाचे pH मूल्य 6 असते.
ते दही बनताना त्याच्या pH मध्ये काय
बदल होतो?
स्पष्ट करा. (D)
49. एक दूधवाला ताज्या दुधात थोड्या प्रमाणात बेकिंग सोडा
मिसळतो. (D)
a. तो ताज्या दुधाचे pH 6 वरून किंचित अल्कली का बदलतो?
b. हे दूध गोठायला एवढा वेळ का लागतो?
IV. खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा. (3 गुण)
50. झिंक ग्रॅन्युल्सची विरल सल्फ्यूरिक आम्लासोबतची अभिक्रिया
आणि हायड्रोजन वायू जळून तपासण्यासाठी उपकरणाची आकृती काढा. खालील भागांना नावे
द्या: (A)
i) झिंक ग्रॅन्युल्स ii) वितरण नळी (Delivery tube).
(APRIL 2019/ APRIL 2020/ SEP
2020/ MARCH 2022/ JULY 2022/ APRIL-2024/ AUG 2024)
51. जेव्हा आम्ल धातू कार्बोनेटशी अभिक्रिया करते, तेव्हा मुक्त होणाऱ्या वायूचे नाव सांगा. हा वायू
चुन्याच्या निवळीतून (lime water) पास केल्यास होणाऱ्या अभिक्रियेचे रासायनिक समीकरण लिहा. या
अभिक्रियेत मिळणाऱ्या अवक्षेपाचा रंग कोणता आहे? (SUP-2019) (A)
52.
सोडियम
क्लोराईडच्या जलीय द्रावणात लाल आणि निळे लिटमस पेपर टाकल्यावर रंगात कोणताही बदल
होत नाही. त्याच द्रावणातून थेट विद्युत प्रवाह पास केल्यानंतर, लाल लिटमस निळ्या रंगात बदलतो. या बदलास कोणते उत्पादन
जबाबदार आहे? या उत्पादनाचे कोणतेही
दोन उपयोग सांगा. (MAIN-2019) (D)
53.
प्रबल आम्ल
(strong
acid) म्हणजे काय? दात किडणे कसे होते ते स्पष्ट करा. ते कसे टाळता येते? (SEP
2020) (E)
54. खालील संयुगांचे रेणुसूत्र आणि प्रत्येकी दोन उपयोग लिहा: (SEP-2020)
(E)
a) ब्लीचिंग पावडर
b) प्लास्टर ऑफ पॅरिस.
55. उदासीनीकरण अभिक्रिया म्हणजे काय? एक उदाहरण द्या. (E)
56. CaSO₄.½H₂O या रेणुसूत्राचे सामान्य नाव काय आहे? (E)
57.
संघनित (concentrated)
आम्ल आणि दुर्बळ (weak) आम्ल यांच्यात काय फरक आहे? आम्ल संघनित करताना कोणती खबरदारी घ्यावी लागते ते सांगा.
(Supplementary exam) (A)
58. खालील परिस्थितीत वापरल्या जाणाऱ्या क्षारांची नावे सांगा
आणि त्यांचे रेणुसूत्र लिहा: (MAIN – 2023) (A)
a) पाण्याची कायमस्वरूपी कठीणता दूर करण्यासाठी.
b) पिण्याचे पाणी निर्जंतुक करण्यासाठी.
c) फ्रॅक्चर झालेल्या हाडांना योग्य स्थितीत आधार देण्यासाठी.
59. चार द्रावणांचे pH मूल्य खालील तक्त्यात दिले आहे. (D)
a. यांना आम्लधर्मी आणि अल्कली द्रावणांमध्ये वर्गीकृत करा.
b. पोटात जास्त प्रमाणात आम्ल उदास करण्यासाठी वापरल्या
जाणाऱ्या अँटासिडचे (antacid) नाव
सांगा. (MAIN
- 2023)
60. एकाच वेळी लाल आणि निळे लिटमस पेपर ब्राइन (मिठाचे पाणी)
द्रावणात आणि त्या द्रावणाचे विद्युत अपघटन करून मिळवलेल्या जलीय उत्पादनात बुडवले
जातात. तुम्हाला लिटमस पेपरमध्ये कोणते बदल दिसतील? तुमच्या उत्तराचे कारणांसह समर्थन करा. (April
2024) (D)
61. खालील तक्त्यात दिलेल्या चार द्रावणांच्या pH मूल्यांचे निरीक्षण करा आणि प्रश्नांची उत्तरे द्या. (A)
| द्रावण | pH मूल्य |
| P | 10.0 |
| Q | 13.7 |
| R | 7.0 |
| S | 1.2 |
i) अँटासिड तयार करण्यासाठी कोणते द्रावण वापरले जाऊ शकते? का?
ii) उदासीन क्षार (neutral salt) मिळवण्यासाठी कोणते दोन द्रावण वापरले जाऊ शकतात? का?
62.
खालील
पदार्थांमध्ये असलेले आम्ल सांगा. (E)
i) दही ii) जठररस
63.
'A', 'B', 'C' आणि 'D' या
द्रावणांची pH मूल्ये अनुक्रमे 2, 6, 8 आणि 13 आहेत.
तर: (A)
i) कोणत्या द्रावणात H⁺ आणि कोणत्या
द्रावणात OH⁻ आयनांची सांद्रता जास्त आहे? का? (AUG 2024)
ii) कोणते द्रावण एकमेकांशी अभिक्रिया करून उदासीन क्षार तयार
करू शकतात?
V. चार गुणांचे प्रश्न.
64.
क्लोरो-अल्कली
(chloro-alkali)
प्रक्रियेची उत्पादने सांगा.
प्रत्येकी एक उपयोग लिहा. (SUP-2019) (E)
65.
NaOH, Ca(OH)₂, H₂ आणि Cl₂ हे पदार्थ तुम्हाला दिले आहेत. यापैकी कोणत्या पदार्थांचा
वापर करून तुम्ही ब्लीचिंग पावडर तयार करू शकता? ब्लीचिंग पावडरचे रासायनिक नाव आणि एक उपयोग लिहा. (A)
66.
i) निळ्या
लिटमस पेपरचा वापर करून द्रावण अल्कली (basic) द्रावण आहे हे कसे ओळखाल? (D)
ii) शेतकरी त्याच्या शेतातील मातीवर चुन्याची निवळीने (slaked
lime) कधी उपचार करतो?
67.
आम्ल आणि अल्कली
(base)
यांच्यातील फरक लिहा. (E)
ANSWER KEY उत्तरसूची
1.
(C) 2 NaOH + H₂SO₄ → Na₂SO₄ + 2H₂O
2.
(C) अल्कली
गुणधर्म वाढतो आणि OH⁻ आयनांची संख्या वाढते.
3.
(A) ॲल्युमिनियम
ऑक्साईड
4.
(A) कार्बन
डायऑक्साइड
5.
(D) जठररस
6.
(A) मेथानोइक
आम्ल
7.
(A) सोडियम
कार्बोनेट
8.
(A) 0-7
9.
(B) आम्लता
वाढवते
10. (C) हायड्रोजन
11. (D) क्षार आणि हायड्रोजन वायू
12. (B)
Ca(OH)₂
13. (D) कॉपर क्लोराईड
14. (A) उष्मादायी असते आणि स्फोट होऊ शकतो.
15. आम्ल आणि अल्कली यांच्यातील अभिक्रिया होऊन क्षार आणि पाणी
तयार होण्याच्या प्रक्रियेला उदासीनीकरण अभिक्रिया म्हणतात.
16. उभयधर्मी ऑक्साईड म्हणजे असे धातू ऑक्साईड जे आम्ल आणि अल्कली
या दोघांशीही अभिक्रिया करून क्षार आणि पाणी तयार करतात.
17. प्लास्टर ऑफ पॅरिसचा उपयोग खालीलप्रमाणे होतो:
o फ्रॅक्चर झालेल्या हाडांना आधार देण्यासाठी.
o खेळणी बनवण्यासाठी.
o सजावटीच्या वस्तू बनवण्यासाठी.
o गुळगुळीत पृष्ठभाग बनवण्यासाठी. (कोणतेही दोन)
18. (प्रश्न क्रमांक 18 चा संदर्भ 'दोषरहित' किंवा
'काहीतरी' असावा.
मूळ मजकुरात 'Can detergents be used to detect the permanent hardness of
water? Give reason SUP- 2020(D)' असे आहे. या
प्रश्नाचे उत्तर खालीलप्रमाणे असू शकते.)
डिटर्जंट्सचा
उपयोग पाण्याची कायमस्वरूपी कठीणता शोधण्यासाठी केला जाऊ शकत नाही. कारण
डिटर्जंट्स कठीण पाण्यातही फेस तयार करतात. (साबण कठीण पाण्यात फेस तयार करत
नाही.)
19. आम्लधर्मी - H⁺ / H₃O⁺ / हायड्रोजन / हायड्रोनियम. अल्कली - OH⁻ / हायड्रॉक्साइड.
20.
i) काच, साबण आणि कागद उद्योगात. ii) बोरॅक्ससारख्या सोडियम संयुगांच्या निर्मितीमध्ये.
21. ते एक अल्कली क्षार (basic salt) आहे, कारण सोडियम
हायड्रॉक्साइड एक प्रबल अल्कली आहे.
22.
आम्ल हळू
हळू पाण्यात मिसळून आणि सतत ढवळत असताना विरळ केले जाते.
23.
निळा लिटमस
पेपर आम्लात बुडवल्यास लाल होतो. / लाल लिटमस पेपर आम्लात बुडवल्यास रंग बदलत
नाही.
24.
0 ते 7 पर्यंत pH मूल्य
असलेले द्रावण आम्ल असते.
25.
2NaOH + Zn → Na₂ZnO₂ + H₂
26.
कॅल्शियम
कार्बोनेट (CaCO₃)
27.
कार्बन
डायऑक्साइड
28.
धातू
ऑक्साईडला अल्कली ऑक्साईड म्हणतात कारण ते आम्लासारख्या अल्कलीशी अभिक्रिया करून
क्षार आणि पाणी तयार करतात.
29.
अधातू
ऑक्साईड आम्लासारखे आम्लाशी अभिक्रिया करून क्षार आणि पाणी तयार करतात.
30.
हायड्रॉक्साइड
आयन असलेले पदार्थ.
31. हायड्रोनियम आयन (H₃O⁺) (H⁺)
32.
द्रावणाची अल्कलीता
वाढते. किंवा pH मूल्य वाढते.
33.
5.5 पेक्षा कमी.
34.
कॅल्शियम
ऑक्सिक्लोराईड (Bleaching powder चे नाव दिले आहे, बेकिंग पावडरचे सोडियम हायड्रोजन कार्बोनेट आहे)
कृपया
लक्ष द्या: प्रश्न 34 मध्ये 'बेकिंग पावडर' विचारले आहे, परंतु उत्तर 'कॅल्शियम ऑक्सिक्लोराईड' (ब्लीचिंग पावडर) दिले आहे. बेकिंग पावडरचे रासायनिक नाव 'सोडियम हायड्रोजन कार्बोनेट' आहे.
35.
Ca(OH)₂ + Cl₂ → CaOCl₂ + H₂O (हे ब्लीचिंग पावडर तयार करण्याचे समीकरण आहे)
कृपया
लक्ष द्या: प्रश्न 35 मध्ये 'बेकिंग पावडर' निर्मितीचे समीकरण विचारले आहे, परंतु ब्लीचिंग पावडरचे समीकरण दिले आहे. बेकिंग पावडरसाठी, बेकिंग सोडा आणि टार्टरिक आम्लाची अभिक्रिया दर्शवावी
लागेल. उदा. NaHCO₃ + H⁺(from tartaric acid) → Na⁺ + H₂O + CO₂.
36.
बेकिंग
पावडर हे बेकिंग सोडा आणि टार्टरिक आम्लाचे खाद्य मिश्रण आहे.
37.
NaHCO₃ - सोडियम हायड्रोजन कार्बोनेट
38.
NaHCO₃ - सोडियम हायड्रोजन कार्बोनेट
39.
कारण बेकिंग
सोडा पाण्याची अभिक्रिया करून कार्बन डायऑक्साइड वायू तयार करतो.
III. दोन गुणांचे प्रश्न.
40.
जर संतृप्त
आम्लात पाणी मिसळले, तर निर्माण
होणारी उष्णता इतकी जास्त असू शकते की मिश्रण बाहेर उडून जळू शकते. जास्त स्थानिक
उष्णतेमुळे काचेचे पात्रही फुटू शकते. (कोणतेही एक)
41.
o वनस्पतींना चांगल्या वाढीसाठी विशिष्ट pH श्रेणीची आवश्यकता असते.
o त्यांच्या जमिनीची माती आम्लधर्मी आहे.
o चुन्याची पावडर अल्कली असते.
o त्यामुळे मातीत चुन्याची पावडर मिसळल्याने आम्लधर्मी
गुणधर्म कमी होतो / माती उदासीन होते.
42.
द्रावण A हे सर्वाधिक आम्लधर्मी आहे कारण त्यात हायड्रोजन आयनांची
सांद्रता जास्त आहे (pH मूल्य कमी
असल्याने).
43.
आम्लाचे
गुणधर्म:
o आम्लांची चव आंबट असते.
o निळे लिटमस पेपर लाल करतात.
o हायड्रोजन आयन असतात.
o आम्ल विद्युतचे चांगले वाहक असतात.
44.
अल्कलीचे
गुणधर्म:
o आम्लारींची चव कडू असते.
o लाल लिटमस पेपर निळे करतात.
o हायड्रॉक्साइड आयन असतात.
o ते विद्युतचे दुर्वाहक असतात. (इन्सुलेटर)
45.
प्रथम लिटमस
पेपर एकामागून एक टेस्ट ट्यूबमध्ये बुडवा आणि बाहेर काढून दुसऱ्या टेस्ट
ट्यूबमध्ये बुडवण्यापूर्वी उदासीन पाण्यात धुवा.
1.
जर रंग
बदलला नाही, तर ते शुद्ध पाणी
(उदासीन) आहे.
2.
जर लाल
लिटमस निळा झाला, तर ते अल्कली
आहे.
3.
जर निळा
लिटमस लाल झाला, तर ते आम्ल आहे.
46.
HCl, HNO₃ इत्यादी जलीय द्रावणात हायड्रोजन आयन (H⁺) तयार करतात. अल्कोहोल आणि ग्लुकोज यांसारख्या संयुगांमध्ये
हायड्रोजन असले तरी, ते
हायड्रोजन आयन तयार करत नाहीत, त्यामुळे
ते आम्लधर्मी गुणधर्म दर्शवत नाहीत.
47.
द्रावणामध्ये
विद्युत प्रवाह आयनांद्वारे वाहून नेला जातो. पावसाच्या पाण्यात विरघळलेले क्षार
असतात जे आयनांमध्ये विघटित होतात आणि विद्युत प्रवाह वाहून नेतात, परंतु शुद्ध पाण्यात आयन तयार होत नसल्यामुळे कोणताही
विद्युत प्रवाह वाहत नाही.
48.
दूध दही
बनल्यावर त्याचे pH मूल्य कमी
होते,
कारण दूध दही बनताना दुधातील लॅक्टोजचे लॅक्टिक आम्लामध्ये
रूपांतर होते. आम्लांचा pH कमी असतो.
49.
a. दुधाचा
टिकून राहण्याचा कालावधी वाढवण्यासाठी, ताज्या दुधाचे pH अल्कली केले जाते.
b. दूध किंचित अधिक अल्कली असल्यामुळे त्याला गोठायला जास्त
वेळ लागतो.
IV. तीन गुणांचे प्रश्न.
50.
(आकृतीसाठी, झिंक ग्रॅन्युल्सची विरल सल्फ्यूरिक आम्लासोबतची अभिक्रिया
दर्शवणारे आणि हायड्रोजन वायू जळून तपासणारे मानक रेखाचित्र पहावे, ज्यामध्ये झिंक ग्रॅन्युल्स आणि वितरण नळी योग्यरित्या लेबल
केलेले असेल.)
51. कार्बन डायऑक्साइड (किंवा CO₂). Ca(OH)₂ (aq) + CO₂ (g) → CaCO₃ (s) + H₂O (l). पांढरा अवक्षेप.
52.
सोडियम
हायड्रॉक्साइड / NaOH. उपयोग:
i) धातूंची चिकणता काढण्यासाठी (De-greasing
metals)
ii) साबण आणि डिटर्जंट बनवण्यासाठी
iii) कागद बनवण्यासाठी
iv) कृत्रिम तंतू बनवण्यासाठी. (कोणतेही दोन)
53.
जे आम्ल
जास्त H⁺ आयन तयार करते, त्याला प्रबल आम्ल म्हणतात. जेवणानंतर तोंडात राहिलेल्या
साखर आणि अन्नकणांच्या विघटनाने तोंडात असलेले जीवाणू आम्ल तयार करतात. त्यामुळे
तोंडात pH
कमी होतो आणि दातांवरील इनॅमलचा क्षरण (corrosion)
होतो. सामान्यतः अल्कली असलेले टूथपेस्ट वापरल्याने दात
स्वच्छ होतात.
54.
a) ब्लीचिंग
पावडर : CaOCl₂. उपयोग:
o कापूस आणि लिननला कापड उद्योगात, कागद कारखान्यात लाकडी लगद्याला आणि लाँड्रीमध्ये धुतलेल्या
कपड्यांना ब्लीच करण्यासाठी.
o अनेक रासायनिक उद्योगांमध्ये ऑक्सिडीकरण करणारे कारक
म्हणून.
o पिण्याचे पाणी जंतूंपासून मुक्त करण्यासाठी. (कोणतेही दोन
उपयोग)
b) प्लास्टर ऑफ पॅरिस : CaSO₄.½H₂O. उपयोग:
o खेळणी बनवण्यासाठी.
o सजावटीसाठी साहित्य बनवण्यासाठी.
o पृष्ठभाग गुळगुळीत करण्यासाठी. (कोणतेही दोन उपयोग)
55.
आम्ल आणि अल्कली
यांच्यात अभिक्रिया होऊन क्षार आणि पाणी तयार होण्याला उदासीनीकरण अभिक्रिया
म्हणतात.
अल्कली
+ आम्ल → क्षार + पाणी. उदा. NaOH + HCl → NaCl +
H₂O. (कोणतेही योग्य उदाहरण स्वीकार्य)
56.
कॅल्शियम
सल्फेट हेमीहायड्रेट किंवा प्लास्टर ऑफ पॅरिस.
57.
o संघनित आम्ल: ज्यात पाणी कमी आणि आम्ल जास्त असते.
o दुर्बळ आम्ल: जे कमी H⁺ आयन तयार
करतात.
खबरदारी:
आम्ल पाण्यात मिसळताना नेहमी आम्ल हळू हळू पाण्यात मिसळावे आणि सतत ढवळत रहावे.
58.
a) पाण्याची
कायमस्वरूपी कठीणता दूर करण्यासाठी - सोडियम कार्बोनेट (Washing
Soda - Na₂CO₃)
b) पिण्याचे पाणी जंतूंपासून मुक्त करण्यासाठी - ब्लीचिंग
पावडर (CaOCl₂)
c) फ्रॅक्चर झालेल्या हाडांना योग्य स्थितीत आधार देण्यासाठी -
प्लास्टर ऑफ पॅरिस (CaSO₄.½H₂O)
59.
(तक्ता
दिलेला नाही, त्यामुळे उत्तर सामान्य
स्वरूपात आहे.)
a. आम्लधर्मी द्रावण: pH < 7. अल्कली द्रावण: pH > 7.
b. मिल्क ऑफ मॅग्नेशिया / मॅग्नेशियम हायड्रॉक्साइड / Mg(OH)₂.
60.
ब्राइन
द्रावणात बुडवलेल्या लिटमस पेपरमध्ये कोणताही रंग बदल दिसून येत नाही. कारण ते एक
उदासीन द्रावण आहे. ब्राइन द्रावणाचे विद्युत अपघटन करून मिळवलेल्या जलीय
उत्पादनात बुडवलेला लाल लिटमस पेपर निळा होतो. कारण ते एक अल्कली द्रावण आहे.
61. i) द्रावण 'P' (pH 10.0) अँटासिड तयार करण्यासाठी वापरले जाऊ शकते. कारण ते एक सौम्य
अल्कली आहे (mild base).
ii) द्रावण 'Q' (pH 13.7) आणि 'S' (pH 1.2) वापरून उदासीन क्षार मिळवता येतो. कारण 'Q' एक प्रबल अल्कली आहे आणि 'S' एक प्रबल आम्ल आहे.
62.
i) दही :
लॅक्टिक आम्ल
ii) जठररस : हायड्रोक्लोरिक आम्ल (HCl)
63.
i) द्रावण 'A' (pH
2) मध्ये H⁺ आयनांची सांद्रता जास्त आहे. कारण pH मूल्य कमी असल्यास H⁺ सांद्रता
जास्त असते. द्रावण 'D' (pH 13) मध्ये OH⁻ आयनांची सांद्रता जास्त आहे. कारण pH मूल्य 7 ते 14 पर्यंत वाढल्यास OH⁻ आयनांची
सांद्रता वाढते.
ii) द्रावण 'A' आणि 'D'. द्रावण 'B' आणि 'C' (हे आम्ल-अल्कलीच्या योग्य संयोजनावर अवलंबून असते).
V. चार गुणांचे प्रश्न.
64.
i) आम्ल आणि अल्कली
यांच्यातील अभिक्रिया होऊन क्षार आणि पाणी तयार होण्याला उदासीनीकरण अभिक्रिया
म्हणतात.
ii) क्लोरो-अल्कली प्रक्रियेची उत्पादने:
o हायड्रोजन
o क्लोरीन
o सोडियम हायड्रॉक्साइड (NaOH) असलेले ब्राइन.
हायड्रोजनचे
उपयोग:
o इंधन म्हणून वापरले जाते.
o मार्गरिनसाठी.
o खतांसाठी अमोनिया. (कोणतेही एक)
क्लोरिनचे
उपयोग:
o पाणी शुद्धीकरणात वापरले जाते.
o जलतरण तलावांमध्ये स्वच्छता कारक म्हणून वापरले जाते.
o PVC,
CFCs बनवण्यासाठी वापरले जाते.
o जंतुनाशक म्हणून वापरले जाते.
o कीटकनाशक म्हणून वापरले जाते. (कोणतेही एक)
NaOH चे उपयोग:
o धातूंची चिकणता काढण्यासाठी वापरले जाते.
o कागद बनवण्यासाठी वापरले जाते.
o साबण आणि डिटर्जंट बनवण्यासाठी वापरले जाते.
o कृत्रिम तंतू बनवण्यासाठी वापरले जाते.
65.
a) ब्लीचिंग
पावडर कोरड्या चुन्याच्या निवळीवर क्लोरिनच्या क्रियेने तयार होते. किंवा Ca(OH)₂ + Cl₂ → CaOCl₂ + H₂O.
उपयोग:
o कापड उद्योगात कापूस आणि लिननला, कागद कारखान्यात लाकडी लगद्याला. लाँड्रीमध्ये धुतलेल्या
कपड्यांना ब्लीच करण्यासाठी.
o रासायनिक उद्योगात ऑक्सिडीकरण करणारे कारक म्हणून.
o पिण्याचे पाणी जंतूंपासून मुक्त करण्यासाठी. (कोणतेही दोन)
b) क्षाराचे द्रावण एक उदासीन द्रावण आहे.
NaOH + HCl → NaCl +
H₂O.
66.
i) निळा लिटमस
पेपर अल्कली द्रावणात आपला रंग बदलत नाही.
ii) जेव्हा मातीचा आम्लधर्मी गुणधर्म वाढतो. जेव्हा मातीचे pH मूल्य कमी होते. जेव्हा मातीतील H⁺ / H₃O⁺ आयनांची
सांद्रता वाढते. (कोणतेही एक)
67.
|
आम्ल |
अल्कली |
|
आम्लांची चव आंबट असते. |
आम्लारींची चव कडू असते. |
|
निळे लिटमस पेपर लाल करतात. |
लाल लिटमस पेपर निळे करतात. |
|
हायड्रोजन आयन असतात. |
हायड्रॉक्साइड आयन असतात. |
|
आम्ल विद्युतचे चांगले वाहक असतात. |
हे विद्युतचे दुर्वाहक (इन्सुलेटर) असतात. |
إرسال تعليق