CLASS - 7
MEDIUM - MARATHI
SUBJECT - Social Science
SYLLABUS - KARNATAKA STATE
MODEL ANSWERS OF LESSON BASED ASSESSMENT
पाठ – ५ ब्रिटिश सत्तेचा विस्तार (१७५८ – १८५६)
I) योग्य पर्याय
निवडा.
- A
- A
- B
- A
- C
- A
- B
- D
- C
- A
- B
- D
- A
- B
- C
- D
- B
- A
- C
- B
- C
II) रिकाम्या जागा
भरा.
- १8४८ मध्ये
- महसूल गोळा करण्याचा अधिकार
- ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीने दिवानी हक्कांद्वारे
बंगालमध्ये सार्वभौम हक्क संपादन केले.
- ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीला ब्रिटिश सरकारच्या
नियंत्रणाखाली आणण्यासाठी नियामक कायदा (Regulating Act) लागू
करण्यात आला.
- कलकत्ता
- 4
- त्यांनी शिखांना एकत्र केले आणि चार दशके
ब्रिटिशांविरुद्ध एक मजबूत राजकीय शक्ती म्हणून पंजाबवर राज्य केले.
- पंजाब
- दत्तक
वारस नामंजूर
- १) तैनाती फौज, २) दत्तक वारस नामंजूर (दत्तक पुत्रांना अधिकार नाहीत)
III) खालील
प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे द्या.
- १. वेलस्ली
२. डलहौसी
३. दिवानी हक्क
४. १७६४ (बक्सरच्या युद्धाचे वर्ष)
५. १८५७ (१८५७ चा भारतीय उठाव/शिपाई बंडाचे वर्ष)
III) (पुनरावृत्ती)
- ब्रिटिशांनी भारतीय शासकांना ही प्रणाली स्वीकारण्यास
भाग पाडले.
- भारतीय शासकांना त्यांच्या दरबारात ब्रिटिश सैन्य
ठेवावे लागले आणि त्याचा संपूर्ण खर्च उचलावा लागला.
- पर्यायाने, त्यांना त्यांच्या प्रदेशाचा काही भाग ब्रिटिशांना
द्यावा लागला.
अशा प्रकारे, अनेक भारतीय
राज्ये ब्रिटिश नियंत्रणाखाली आली.
- तैनाती फौज प्रणालीचे परिणाम:
- भारतीय राज्ये आर्थिकदृष्ट्या कमकुवत झाली.
- ब्रिटिशांनी त्यांच्या नियंत्रणाखाली मोठे प्रदेश
संपादन केले.
- भारतीय शासक अप्रत्यक्षपणे ब्रिटिशांच्या अधीन झाले.
- या धोरणाखाली आलेली राज्ये आपली सार्वभौमत्व गमावून
बसली.
- जर एखाद्या भारतीय शासकाला मूलबाळ नसेल, तर
त्याचे राज्य ब्रिटिशांनी जोडले जाईल.
- या धूर्त धोरणामुळे अवध, सातारा, नागपूर
आणि झाशी यांसारखी ११ राज्ये ब्रिटिश नियंत्रणाखाली आली.
अशा प्रकारे, भारताचे अनेक
प्रदेश ब्रिटिशांनी जोडले.
- दिवाणी हक्कांचे परिणाम:
- ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीने दिवाणी हक्कांद्वारे
अधिकृत सार्वभौमत्व संपादन केले.
- बंगालमध्ये तीव्र आर्थिक शोषण झाले.
- कंपनीने कोट्यवधी रुपये जमा केले आणि आपला खजिना
भरला.
- "दत्तक पुत्रांना अधिकार नाहीत"
हे धोरण योग्य नव्हते, कारण:
- हे धोरण डलहौसीने सुरू केले होते.
- हे एक मनमानी धोरण होते. भारतात, जर
एखाद्या शासकाला जैविक मूलबाळ नसेल तर दत्तक पुत्रांना गादीचा वारस होण्याचा
अधिकार होता.
- बक्सरच्या युद्धाची कारणे:
- बंगालचा नवाब, मीर कासिम, स्वतंत्र विचारांचा होता.
- त्याने ब्रिटिशांद्वारे गैरवापर केल्या जाणाऱ्या
दस्तकां (व्यापार परवाने) ची चौकशी केली.
- यामुळे संतापलेल्या ब्रिटिशांनी मीर कासिमला पदच्युत
केले.
- संतापलेल्या मीर कासिमने लष्करी युती करून
ब्रिटिशांवर हल्ला केला.
- बक्सरच्या युद्धाचे परिणाम:
- ब्रिटिशांचा विजय झाला.
- मीर जाफर बंगालचा नवाब बनला.
- ब्रिटिश आणखी शक्तिशाली बनले.
- ब्रिटिशांनी बंगाल, बिहार आणि ओरिसा
या प्रांतांचे दिवाणी हक्क संपादन केले.
- ब्रिटिश सरकारने कंपनीच्या अधिकाऱ्यांच्या अनैतिक
मार्गांवर यांद्वारे नियंत्रण ठेवले:
- वॉरन हेस्टिंग्सने लागू केलेला नियामक कायदा.
- ब्रिटिशांनी कलकत्त्याला त्यांचे सत्ता केंद्र बनवले
आणि प्रांतीय सरकारचे कामकाज त्यांच्या नियंत्रणाखाली आणले.
- दक्षिण भारतात ब्रिटिश सत्ता हळूहळू वाढली.
- हैदर अली आणि टिपू सुलतान यांनी ब्रिटिशांविरुद्ध लढा
दिला.
- म्हैसूर राज्याचे चार भागांमध्ये विभाजन झाले: एक भाग
ब्रिटिशांना, एक निजामाला, दुसरा मराठ्यांना आणि उर्वरित भाग म्हैसूरच्या
शासकाला मिळाला.
यामुळे भारतात ब्रिटिश
सत्तेत हळूहळू वाढ झाली.
- इंग्रज-मराठा युद्धांचे परिणाम:
- तीन इंग्रज-मराठा युद्धे झाली.
- ब्रिटिशांचा विजय झाला.
- पेशव्यांनी ब्रिटिशांसमोर शरणागती पत्करली.
- मराठ्यांनी युद्धे गमावली.
- सर्व प्रदेश ब्रिटिश नियंत्रणाखाली आले.
- ब्रिटिशांनी पेशवेपद रद्द केले.
- इंग्रज-शीख युद्धे:
- शीख आणि ब्रिटिश यांच्यात युद्धे झाली.
- महाराजा रणजित सिंग एक शक्तिशाली शीख नेते होते.
- त्यांनी शिखांना एकत्र करून त्यांना एक मजबूत राजकीय
शक्तीमध्ये रूपांतरित केले.
- रणजित सिंगच्या मृत्यूनंतर राजकीय अशांतता निर्माण
झाली.
- ब्रिटिशांनी या परिस्थितीचा फायदा घेतला.
- ब्रिटिश आणि शीख यांच्यात चार युद्धे झाली.
- शेवटी, शिखांचा पराभव झाला.
- पंजाब ब्रिटिश नियंत्रणाखाली आले.
- ब्रिटिशांनी मीर कासिमला पदच्युत करण्याची कारणे:
- मीर कासिम स्वतंत्र विचारांचा होता.
- त्याने ब्रिटिशांद्वारे गैरवापर केल्या जाणाऱ्या
दस्तकांची चौकशी केली.
- त्याने बंगालमधील सर्व व्यापार कर रद्द केले.
- त्याला ब्रिटिशांचा बाहुले बनण्याची इच्छा नव्हती.
- भारतात ब्रिटिश वर्चस्वाच्या वाढीस हातभार लावणारे
प्रमुख घटक:
- कर्नाटक युद्धे
- प्लासीचे युद्ध
- बक्सरचे युद्ध
- दिवाणी हक्कांची प्राप्ती
- नियामक कायदा (Regulating Act)
- इंग्रज-म्हैसूर युद्धे
- इंग्रज-मराठा युद्धे
- इंग्रज-शीख युद्धे
- तैनाती फौज प्रणाली
- दत्तक वारस नामंजूर (दत्तक पुत्रांना अधिकार नाहीत)
إرسال تعليق