CLASS - 7
MEDIUM - MARATHI
SUBJECT - Social Science
SYLLABUS - KARNATAKA STATE
MODEL ANSWERS OF LESSON BASED ASSESSMENT
प्रकरण - 2:
मध्ययुगीन युरोप (Model
Answers)
प्रकरण - 2: मध्ययुगीन युरोप (Model Answers)
2.1
A) बहुपर्यायी प्रश्न
1. A. 1400-1600.
2. C. पुनरुज्जीवन चळवळ
3. A. ग्रीक आणि लॅटिन
4. B. जॉन गुटेनबर्ग
5. A. पॅट्रिक
6. B. डोनाटेलो
7. D. विल्यम शेक्सपियर
8. D. विल्यम शेक्सपियर
9. C. विल्यम हार्वे
10. B. लिओनार्डो दा विंची
B)
रिकाम्या जागा भरा.
11. पुनरुत्थान
12. सर्जनशील
13. इटली
14. मोहम्मद
15. सेवक
16. मोसेसची
मूर्ती
17. टॉलेमी
18. सेंट पीटर
चर्च
C)
जुळवा जुळवा
19. डेक मारॉन
20. सर आयझॅक
न्यूटन
21. लंडन
22. मायकेल एंजेलो
23. टॉलेमी
24. गॅलिलिओ
D)
प्रतिमा आधारित प्रश्न
25. मोसेसची
मूर्ती
26. मोना लिसा
27. डेव्हिडची
मूर्ती
28. द डिव्हाईन
कॉमेडी
29. किंग लियर
E)
एका किंवा दोन वाक्यात उत्तरे द्या.
26. 'पुनरुज्जीवन' म्हणजे 'पुनरुत्थान'. याचा अर्थ 'पुनरुत्थान' देखील आहे.
27. क्लॉडियस
टॉलेमी एक प्रसिद्ध ग्रीको-रोमन गणितज्ञ, खगोलशास्त्रज्ञ, ज्योतिषी,
भूगोलशास्त्रज्ञ आणि संगीत सिद्धांतकार होता.
28. नाइट्स
(शिलेदार)
29. पुनरुज्जीवनाच्या
काळात, स्वर्ग आणि
नरक आणि परलोक या कल्पना नाकारल्या गेल्या. मानवाभोवतीच्या जगाच्या बाबींना खूप
लक्ष दिले गेले. समकालीन जीवनावर भर दिला गेला.
30. इस्तंबूल
F)
एक किंवा दोन वाक्यात उत्तरे द्या.
31. मानवतावाद, वास्तववाद आणि
शास्त्रीय प्रभाव
32. मानवतावाद
म्हणजे मनुष्य जगातील सर्व घटनांच्या केंद्रस्थानी आहे यावरील विश्वास.
33. तर्कवाद
म्हणजे प्रत्येक कल्पनेची तार्किक पद्धतीने आणि कोणत्याही पूर्वग्रहांशिवाय तपासणी
करणे. कोणतीही कल्पना सत्य असल्याचे आढळल्यासच स्वीकारली जाते.
34. त्याने अनेक
उत्कृष्ट नाटके लिहिली. 'ज्युलियस सीझर', 'रोमिओ अँड ज्युलिएट', 'किंग लियर', 'मॅकबेथ' ही त्याची काही नाटके
आहेत.
35. पेट्रार्क, जॉन कॅल्विन, शेक्सपियर
36. कोपरनिकस, गॅलिलिओ, सर आयझॅक न्यूटन, विल्यम हार्वे, केपलर
G)
चार ते पाच वाक्यात उत्तरे द्या.
37. लिओनार्डो दा
विंची (1452-1519) हे खरे पुनरुज्जीवन
पुरुष होते, जे त्यांची
अविश्वसनीय बहुमुखी प्रतिभा आणि विविध क्षेत्रांतील प्रतिभेसाठी प्रसिद्ध होते, ज्यात हे समाविष्ट
होते:
o कलात्मक
कौशल्य
1. चित्रकला: मोना लिसा आणि द लास्ट
सपर यांसारख्या प्रसिद्ध कृती त्यांचे कौशल्य आणि नवीनता दर्शवतात.
2. शिल्प: शिल्पांसाठी त्यांची
रचना आणि मॉडेल्स त्यांच्या स्वरूप आणि संरचनेच्या आकलनाचे प्रदर्शन करतात.
o वैज्ञानिक
चौकशी
1. शरीररचनाशास्त्र: मानवी शरीराच्या
तपशीलवार रेखाचित्रांनी आधुनिक शरीररचनाशास्त्राचा पाया रचला.
2. अभियांत्रिकी: मशीन, पूल आणि उडणाऱ्या उपकरणांसाठीच्या
त्यांच्या रचना त्यांच्या बुद्धिमत्तेचे प्रदर्शन करतात.
3. गणित: त्यांनी त्यांच्या कला
आणि अभियांत्रिकीमध्ये गणिताचे सिद्धांत लागू केले.
o अभिनव आत्मा
1. आविष्कार: दा विंचीची उडणारी
यंत्रे, चिलखती वाहने आणि
पाणबुड्यांसाठीची रचना त्यांच्या काळाच्या अनेक शतके पुढे होती.
2. जिज्ञासा: त्यांची जिज्ञासा आणि
निरीक्षण कौशल्ये त्यांना त्यांच्या सभोवतालच्या जगाचे अन्वेषण आणि आकलन करण्यास
प्रवृत्त करत होती.
o वारसा
§ लिओनार्डो दा
विंचीचे कार्य आजही कलाकार, शास्त्रज्ञ
आणि अभियंते यांना प्रेरणा देत आहे. त्यांचा वारसा सर्जनशीलता, जिज्ञासा आणि नवीनतेच्या शक्तीचा पुरावा
आहे.
38. पुनरुज्जीवन
ही एक जटिल आणि बहुआयामी घटना होती आणि अनेक घटकांनी तिच्या उदयाला हातभार लावला:
o आर्थिक घटक
1. व्यापार आणि
वाणिज्य: युरोपमध्ये, विशेषतः इटलीमध्ये व्यापार आणि वाणिज्य
वाढल्याने कलाकार आणि विचारवंतांसाठी वाढती संपत्ती आणि संरक्षण मिळाले.
2. व्यापारी
वर्ग: एका श्रीमंत
व्यापारी वर्गाच्या उदयाने कला,
साहित्य आणि कल्पनांसाठी एक नवीन प्रेक्षकवर्ग निर्माण केला.
o सांस्कृतिक
घटक
1. शास्त्रीय
ग्रंथांचा पुनर्शोध:
प्राचीन ग्रीक आणि रोमन ग्रंथांच्या पुनर्शोधाने शास्त्रीय शिक्षण आणि
संस्कृतीमध्ये पुन्हा स्वारस्य निर्माण केले.
2. मानवतावाद: मानवी क्षमता, व्यक्तिवाद आणि शास्त्रीय शिक्षणावर भर
दिल्याने पुनरुज्जीवनाच्या जागतिक दृष्टिकोनाला आकार मिळाला.
o बौद्धिक घटक
1. वैज्ञानिक
शोध: खगोलशास्त्र, गणित आणि वैद्यकशास्त्र यांसारख्या
क्षेत्रांतील प्रगतीने नवीन कल्पना आणि दृष्टिकोनांसाठी पाया रचला.
2. चिकित्सात्मक
विचार: पुनरुज्जीवनात
चिकित्सात्मक विचारांकडे कल वाढला,
पारंपरिक सत्ता आणि मतांवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित केले गेले.
o सामाजिक घटक
1. शहर-राज्ये: फ्लॉरेन्स आणि
व्हेनिससारख्या इटलीमधील शहर-राज्यांच्या उदयामुळे संस्कृती, वाणिज्य आणि नवीनतेची केंद्रे निर्माण
झाली.
2. संरक्षण: मेडिसी कुटुंबियांसह
श्रीमंत संरक्षकांनी कलाकार, लेखक आणि
विचारवंतांना पाठिंबा दिला, ज्यामुळे
रचनात्मक कार्यांना सक्षम बनवले.
o या घटकांनी
एकत्र येऊन एक अद्वितीय सांस्कृतिक आणि बौद्धिक वातावरण निर्माण केले ज्याने पुनरुज्जीवनाला
प्रोत्साहन दिले.
39. पुनरुज्जीवनाने
साहित्यात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले,
ज्यात हे समाविष्ट आहे:
o शास्त्रीय
शिक्षणाचे पुनरुत्थान
1. प्राचीन
ग्रंथांचा पुनर्शोध:
विद्वानांनी प्राचीन ग्रीक आणि रोमन ग्रंथ शोधून त्यांचे भाषांतर केले, ज्यामुळे ते व्यापक प्रेक्षकांसाठी उपलब्ध
झाले.
2. शास्त्रीय
शैलींचा प्रभाव: लेखकांनी
शास्त्रीय शैली, स्वरूप आणि
थीममधून प्रेरणा घेतली.
o नवीन
स्वरूपांचा उदय
1. सॉनेट: पेट्रार्क आणि
शेक्सपियरने लोकप्रिय केलेले सॉनेट स्वरूप,
पुनरुज्जीवन कवितेचा एक महत्त्वाचा भाग बनले.
2. नाटक: शेक्सपियर आणि मार्लो
यांच्यासारख्या नाटककारांनी आयकॉनिक कामे तयार करून पुनरुज्जीवन नाटकाला भरभराट
मिळाली.
o मुख्य लेखक
1. विल्यम
शेक्सपियर: त्यांची नाटके
आणि कविता पुनरुज्जीवनातील काही सर्वात प्रसिद्ध कामे आहेत.
2. पेट्रार्क: सॉनेट स्वरूप आणि पुनरुज्जीवन
मानवतावादाच्या विकासातील एक प्रमुख व्यक्ती.
3. दांते
अलिघिएरी: जरी त्यांनी पुनरुज्जीवनापूर्वी
थोडेसे लेखन केले असले तरी, त्यांच्या
डिव्हाईन कॉमेडीने नंतरच्या लेखकांना प्रभावित केले.
40. पुनरुज्जीवन
काळात साहित्याच्या क्षेत्रातील योगदान.
o मानवतावाद: लेखकांनी मानवी क्षमता, व्यक्तिवाद आणि मानवी स्थिती या थीमचे
अन्वेषण केले.
o प्रेम आणि
सौंदर्य: कवितांमध्ये
अनेकदा प्रेम, सौंदर्य आणि
मानवी अनुभवाचे कौतुक केले गेले.
o पुनरुज्जीवनाने
भविष्यातील साहित्यिक चळवळींचा पाया रचला,
ज्यामुळे पाश्चात्य साहित्याचा मार्ग आकारला गेला.
41. कॉन्स्टँटिनोपलच्या
विजयाचे महत्त्वपूर्ण परिणाम झाले:
o राजकीय परिणाम
§ बायझंटाईन
साम्राज्याचा अंत:
ऑट्टोमन साम्राज्याच्या विजयामुळे 1,500
वर्षांपेक्षा जास्त काळ टिकलेल्या बायझंटाईन साम्राज्याचा अंत झाला.
§ ऑट्टोमन
विस्तार: या विजयामुळे
या प्रदेशावर ऑट्टोमन नियंत्रण मजबूत झाले,
ज्यामुळे त्यांना पूर्व युरोप,
बाल्कन आणि मध्यपूर्वेमध्ये विस्तार करण्याची परवानगी मिळाली.
§ सत्ता
संतुलनात बदल: कॉन्स्टँटिनोपलच्या
पतनामुळे या प्रदेशातील सत्ता संतुलनात बदल झाला, ऑट्टोमन साम्राज्य एक प्रभावी शक्ती बनले.
o सांस्कृतिक
आणि सामाजिक परिणाम
§ सांस्कृतिक
वारशाची हानी: या
विजयादरम्यान अनेक बायझंटाईन कलाकृती,
ग्रंथ आणि सांस्कृतिक ठेवा गमावला किंवा नष्ट झाला.
§ इस्लामकरण: ऑट्टोमन
साम्राज्याच्या विजयामुळे या प्रदेशाचे इस्लामकरण झाले, अनेक चर्च मशिदींमध्ये रूपांतरित झाले.
§ शरणार्थी
संकट: या विजयामुळे
एक महत्त्वपूर्ण शरणार्थी संकट निर्माण झाले,
अनेक बायझंटाईन ग्रीक आणि इतर ख्रिस्ती शहरातून पळून गेले.
o आर्थिक परिणाम
§ आर्थिक
केंद्राची हानी: कॉन्स्टँटिनोपल
एक प्रमुख आर्थिक केंद्र होते आणि त्याच्या पतनामुळे व्यापार आणि वाणिज्य मोठ्या
प्रमाणात नुकसान झाले.
§ व्यापारावर
ऑट्टोमन नियंत्रण:
ऑट्टोमनने बोस्फोरस आणि डार्डनेल्ससह प्रमुख व्यापारी मार्गांवर नियंत्रण
मिळवले.
o लष्करी परिणाम
§ वेढा युद्धात
प्रगती: वेढ्यादरम्यान
ऑट्टोमन साम्राज्याने दारूगोळा आणि तोफांचा वापर केला, ज्यामुळे वेढा युद्धात महत्त्वपूर्ण
प्रगती झाली.
§ नवीन लष्करी
रणनीती: या विजयामुळे
ऑट्टोमन साम्राज्याच्या लष्करी रणनीतीची प्रभावीता दिसून आली, ज्यात मोठ्या तोफांचा वापर आणि समन्वित
हल्ले यांचा समावेश होता.
42. मुद्रण
यंत्राने पुनरुज्जीवनात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली:
o ज्ञानाचा
प्रसार
1. पुस्तकांचे
मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन:
मुद्रण यंत्रामुळे पुस्तकांचे मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन शक्य झाले, ज्यामुळे लिखित ज्ञान अधिक व्यापकपणे
उपलब्ध झाले.
2. शास्त्रीय
ग्रंथांचा प्रसार:
मुद्रण यंत्राने शास्त्रीय ग्रंथांचा प्रसार करण्यास मदत केली, ज्यामुळे शास्त्रीय शिक्षणाच्या
पुनरुज्जीवनास हातभार लागला.
o शिक्षणाचे
लोकशाहीकरण
1. शिक्षणाची
वाढलेली उपलब्धता:
मुद्रण यंत्राने पुस्तके अधिक सुलभ बनवली, ज्यामुळे साक्षरता दरात आणि शिक्षणात वाढ झाली.
2. भाषेचे
मानकीकरण: मुद्रण
यंत्राने भाषांना मानकीकृत करण्यास मदत केली,
ज्यामुळे राष्ट्रीय ओळखीची भावना वाढली.
o पुनरुज्जीवन
विचारवंतांवर प्रभाव
1. विद्वान आणि
मानवतावादी: मुद्रण
यंत्रामुळे विद्वान आणि मानवतावाद्यांना त्यांचे विचार अधिक व्यापकपणे प्रसारित
करता आले, ज्यामुळे पुनरुज्जीवन
विचारांच्या वाढीस हातभार लागला.
2. वैज्ञानिक
शोध: मुद्रण
यंत्राने वैज्ञानिक शोधांचा प्रसार सुकर केला, ज्यामुळे वैज्ञानिक ज्ञानाच्या वाढीस हातभार लागला.
o मुद्रण यंत्र पुनरुज्जीवनादरम्यान
ज्ञान आणि कल्पनांच्या प्रसारातील एक प्रमुख घटक होते, ज्यामुळे त्या काळातील सांस्कृतिक आणि
बौद्धिक परिवर्तनांना हातभार लागला.
o पुनरुज्जीवनाने
दृश्यात्मक कलांमध्ये महत्त्वपूर्ण योगदान दिले:
o वास्तुकला
1. शास्त्रीय
शैलींचे पुनरुत्थान:
पुनरुज्जीवन वास्तुविशारदांनी प्राचीन ग्रीक आणि रोमन शैलींमधून प्रेरणा घेतली, स्तंभ, कमानी आणि घुमट यांसारखे घटक समाविष्ट केले.
§ आर्थिक
केंद्राची हानी: कॉन्स्टँटिनोपल एक प्रमुख आर्थिक केंद्र होते आणि त्याच्या
पतनामुळे व्यापार आणि वाणिज्य मोठ्या प्रमाणात नुकसान झाले.
§ ऑट्टोमन
व्यापारावर नियंत्रण:
ऑट्टोमनने बोस्फोरस आणि डार्डनेल्ससह प्रमुख व्यापारी मार्गांवर नियंत्रण
मिळवले.
o लष्करी परिणाम
§ वेढा युद्धात
प्रगती: वेढ्यादरम्यान
ऑट्टोमन साम्राज्याने दारूगोळा आणि तोफांचा वापर केला, ज्यामुळे वेढा युद्धात महत्त्वपूर्ण
प्रगती झाली.
§ नवीन लष्करी
रणनीती: या विजयामुळे
ऑट्टोमन साम्राज्याच्या लष्करी रणनीतीची प्रभावीता दिसून आली, ज्यात मोठ्या तोफांचा वापर आणि समन्वित
हल्ले यांचा समावेश होता.
43. मुद्रण
यंत्राने पुनरुज्जीवनात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली:
o ज्ञानाचा
प्रसार
1. पुस्तकांचे
मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन:
मुद्रण यंत्रामुळे पुस्तकांचे मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन शक्य झाले, ज्यामुळे लिखित ज्ञान अधिक व्यापकपणे
उपलब्ध झाले.
2. शास्त्रीय
ग्रंथांचा प्रसार:
मुद्रण यंत्राने शास्त्रीय ग्रंथांचा प्रसार करण्यास मदत केली, ज्यामुळे शास्त्रीय शिक्षणाच्या
पुनरुज्जीवनास हातभार लागला.
o शिक्षणाचे
लोकशाहीकरण
1. शिक्षणाची
वाढलेली उपलब्धता:
मुद्रण यंत्राने पुस्तके अधिक सुलभ बनवली, ज्यामुळे साक्षरता दरात आणि शिक्षणात वाढ झाली.
2. भाषेचे
मानकीकरण: मुद्रण
यंत्राने भाषांना मानकीकृत करण्यास मदत केली,
ज्यामुळे राष्ट्रीय ओळखीची भावना वाढली.
o पुनरुज्जीवन
विचारवंतांवर प्रभाव
1. विद्वान आणि
मानवतावादी: मुद्रण
यंत्रामुळे विद्वान आणि मानवतावाद्यांना त्यांचे विचार अधिक व्यापकपणे प्रसारित
करता आले, ज्यामुळे पुनरुज्जीवन
विचारांच्या वाढीस हातभार लागला.
2. वैज्ञानिक
शोध: मुद्रण
यंत्राने वैज्ञानिक शोधांचा प्रसार सुकर केला, ज्यामुळे वैज्ञानिक ज्ञानाच्या वाढीस हातभार लागला.
o मुद्रण यंत्र पुनरुज्जीवनादरम्यान
ज्ञान आणि कल्पनांच्या प्रसारातील एक प्रमुख घटक होते, ज्यामुळे त्या काळातील सांस्कृतिक आणि
बौद्धिक परिवर्तनांना हातभार लागला.
o पुनरुज्जीवनाने
दृश्यात्मक कलांमध्ये महत्त्वपूर्ण योगदान दिले:
o वास्तुकला
1. शास्त्रीय
शैलींचे पुनरुत्थान:
पुनरुज्जीवन वास्तुविशारदांनी प्राचीन ग्रीक आणि रोमन शैलींमधून प्रेरणा घेतली, स्तंभ, कमानी आणि घुमट यांसारखे घटक समाविष्ट केले.
2. अभिनव रचना: ब्रुनेलेस्की आणि
मायकेलएंजेलोसारख्या वास्तुविशारदांनी अभिनव रचना तयार केल्या, ज्यांनी त्यांच्या परिप्रेक्ष्य, प्रमाण आणि अभियांत्रिकीच्या कौशल्याचे
प्रदर्शन केले.
3. आयकॉनिक
इमारती: सेंट पीटरचे
बॅसिलिका आणि फ्लॉरेन्समधील ड्युओमोसारख्या प्रसिद्ध इमारती पुनरुज्जीवन
स्थापत्यकलेच्या उपलब्धींचे उदाहरण आहेत.
o शिल्प
1. शास्त्रीय
तंत्रांचे पुनरुत्थान:
मायकेलएंजेलो आणि डोनाटेलोसारख्या शिल्पकारांनी शास्त्रीय तंत्रांना
पुनरुज्जीवित केले, ज्यामुळे
त्यांच्या स्वरूप आणि शरीररचनाशास्त्रातील कौशल्याचे प्रदर्शन करणारी कामे तयार
झाली.
2. मानवतावादावर
भर: पुनरुज्जीवन
शिल्पकलेमध्ये अनेकदा मानवतावादावर भर दिला गेला, मानवी शरीराला नैसर्गिक आणि भावनिक पद्धतीने चित्रित केले
गेले.
3. आयकॉनिक कामे: मायकेलएंजेलोचे
डेव्हिड आणि डोनाटेलोचे ज्युडिथ आणि होलोफर्नेस यांसारखी प्रसिद्ध शिल्पे पुनरुज्जीवन
शिल्पकलेच्या उपलब्धींचे उदाहरण आहेत.
o चित्रकला
1. परिप्रेक्ष्याचा
विकास: लिओनार्डो दा
विंची आणि राफेलसारख्या पुनरुज्जीवन कलाकारांनी रेखीय परिप्रेक्ष्य (linear perspective) सारख्या तंत्रांचा
विकास केला, ज्यामुळे
त्यांच्या कामांमध्ये खोली आणि वास्तववादी भावना निर्माण झाली.
2. वास्तववाद आणि
मानवतावाद: लिओनार्डो दा
विंची आणि राफेलसारख्या चित्रकारांनी वास्तववाद आणि मानवतावादावर भर दिला, त्यांच्या कामांमध्ये दैनंदिन जीवन आणि
भावना चित्रित केल्या.
3. आयकॉनिक कामे: लिओनार्डो दा विंचीची
मोना लिसा आणि राफेलची द स्कूल ऑफ अथेन्स यांसारखी प्रसिद्ध चित्रे पुनरुज्जीवन
कलात्मक उपलब्धींचे उदाहरण आहेत.
o पुनरुज्जीवनात
शास्त्रीय शैली, तंत्रे आणि
थीममध्ये स्वारस्य पुन्हा वाढले,
ज्यामुळे मानवी इतिहासातील काही सर्वात प्रतिष्ठित कलाकृती तयार झाल्या.
44. पुनरुज्जीवनात
विविध वैज्ञानिक क्षेत्रांमध्ये महत्त्वपूर्ण प्रगती झाली:
o खगोलशास्त्र
1. सूर्यकेंद्रीय
मॉडेल: निकोलस
कोपरनिकसने सूर्यकेंद्रीय मॉडेल प्रस्तावित केले, ज्यामुळे विश्वाच्या भूकेंद्रीय दृष्टिकोनाला आव्हान दिले.
2. गॅलिलिओचे
निरीक्षण: गॅलिलिओ
गॅलिलिच्या दुर्बिणीच्या निरीक्षणाने सूर्यकेंद्रीय मॉडेलला पुरावा दिला आणि नवीन
खगोलीय पिंड उघड केले.
o शरीररचनाशास्त्र
आणि औषध
1. मानवी
विच्छेदन: अँड्रियास
वेसालिअसचे मानवी विच्छेदनावर आधारित तपशीलवार शरीररचनात्मक अभ्यास, गॅलनच्या कामातील अनेक त्रुटी सुधारल्या.
2. वैद्यकीय
ज्ञानात प्रगती: मानवी
शरीररचनाशास्त्राच्या अभ्यासाने मानवी शरीर आणि त्याच्या कार्यांबद्दल अधिक चांगला
समज निर्माण केला.
o गणित आणि
भौतिकशास्त्र
1. नवीन गणिती
साधनांचा विकास: लिओनार्डो
फिबोनाची आणि लुका पॅसिओलीसारख्या गणितज्ञांनी नवीन गणिती साधने आणि संकल्पना
विकसित केल्या.
2. गतीचा अभ्यास: गॅलिलिओ गॅलिलि आणि
लिओनार्डो दा विंचीसारख्या शास्त्रज्ञांनी गतीचा अभ्यास केला, ज्यामुळे शास्त्रीय यांत्रिकीसाठी पाया
रचला.
o इतर वैज्ञानिक
प्रगती
1. अन्वेषण आणि
शोध: पुनरुज्जीवनात
ख्रिस्तोफर कोलंबस आणि वास्को द गामा यांच्या प्रवासासह महत्त्वपूर्ण अन्वेषण आणि
शोध झाले.
2. वैज्ञानिक
पद्धती: पुनरुज्जीवनाने
वैज्ञानिक पद्धतीसाठी पाया रचला,
निरीक्षण, प्रयोग आणि
अनुभवात्मक पुराव्यावर भर दिला.
o पुनरुज्जीवनातील
वैज्ञानिक प्रगतीने 17 व्या शतकातील
वैज्ञानिक क्रांतीचा पाया रचला,
ज्यामुळे नैसर्गिक जगाबद्दलच्या आपल्या समजात क्रांती घडली.
2.2
अ) बहुपर्यायी प्रश्न
1. D. 'अ' आणि 'ब' दोन्ही बरोबर आहेत.
2. A. जॉन वायक्लिफ.
3. B. मार्टिन ल्यूथर.
4. B. इंडल्जेन्स (विक्री)
5. A. जर्मन.
6. D. इग्नेशियस लॉयोला.
ब) रिकाम्या जागा भरा.
7. रोमन कॅथोलिक
8. जर्मन
9. जेसूट्स.
क) जुळवा जुळवा
10. मार्टिन
ल्यूथर
11. विटेनबर्गमधील
ऑल सेंट्स चर्च.
12. प्रोटेस्टंट
13. इग्नेशियस
लॉयोला
14. प्रत्येक
सुधारणा तिच्या नेत्याच्या किंवा ज्या प्रदेशावर तिचा परिणाम झाला त्या
प्रदेशाच्या नावाने ओळखली जाते,
जसे की ल्यूथरन सुधारणा किंवा प्रोटेस्टंट सुधारणा.
ड) खालील प्रश्नांची दोन-तीन वाक्यात उत्तरे द्या.
15. ख्रिश्चनांमध्ये
अनेक पंथ निर्माण होण्याचे कारण काय आहे?
o ख्रिश्चनांमध्ये
अनेक पंथ निर्माण होण्याचे मुख्य कारण बायबलमधील शिकवणी, धर्मशास्त्रीय विश्वास आणि चर्चच्या
पद्धतींच्या अर्थ लावण्यातील मतभेद आहेत. मार्टिन ल्यूथरसारख्या व्यक्तींनी सुरू
केलेल्या प्रोटेस्टंट सुधारणेने हे मतभेद अधोरेखित केले, ज्यामुळे विविध पंथ उदयास आले. विश्वासाने
मोक्ष आणि पोपची सत्ता यांसारख्या मुद्द्यांवरील मतभेदामुळे हे विभाजन झाले.
16. कॅथोलिक
चर्चवर प्रोटेस्टंट पंथाच्या उदयाचे काय परिणाम झाले?
o प्रोटेस्टंटवादाच्या
उदयामुळे कॅथोलिक चर्चवर लक्षणीय परिणाम झाला, ज्यामुळे त्याच्या पद्धती आणि सिद्धांतांचे पुनर्मूल्यांकन
झाले. चर्चने प्रति-सुधारणेद्वारे (Counter-Reformation)
प्रतिसाद दिला, स्वतःला
सुधारण्याचे आणि प्रोटेस्टंट विचारसरणीला विरोध करण्याचे उद्दिष्ट ठेवले. या काळात
कौन्सिल ऑफ ट्रेंट देखील झाले,
ज्याने कॅथोलिक शिकवणी स्पष्ट केल्या आणि सुधारणा लागू केल्या.
17. सुधारणा
चळवळीचे (Reformation
movement) परिणाम काय होते?
o सुधारणा
चळवळीचे दूरगामी परिणाम झाले, ज्यात
पाश्चात्य ख्रिश्चन धर्माचे विविध पंथांमध्ये विभाजन झाले, जसे की ल्यूथरनिझम आणि कॅल्विनिझम. याने
बायबलचे स्थानिक भाषांमध्ये भाषांतर करण्यासही प्रोत्साहन दिले, ज्यामुळे साक्षरता वाढली आणि ख्रिश्चन
शिकवणींचा प्रसार झाला. याव्यतिरिक्त,
सुधारणेने व्यक्तिवाद, धार्मिक
स्वातंत्र्य आणि चर्च आणि राज्य यांच्या वेगळेपणाच्या आधुनिक संकल्पनांचा पाया
रचला.
इ) मार्टिन ल्यूथर कोण आहे?
18. मार्टिन
ल्यूथर
o मार्टिन
ल्यूथर हे एक जर्मन पुजारी, धर्मशास्त्रज्ञ
आणि प्राध्यापक होते ज्यांनी प्रोटेस्टंट सुधारणेत महत्त्वाची भूमिका बजावली. 10 नोव्हेंबर 1483 रोजी जन्मलेले ल्यूथर यांनी त्यांच्या पंच्याण्णव
प्रबंधांद्वारे कॅथोलिक चर्चच्या पद्धतींना,
विशेषतः भोगविक्रीला (sale
of indulgences) आव्हान दिले. त्यांच्या शिकवणींनी केवळ विश्वासाद्वारे
मोक्ष आणि धर्मग्रंथाची सत्ता यावर जोर दिला,
ज्यामुळे ल्यूथरनिझमला आकार मिळाला आणि पाश्चात्य ख्रिश्चन धर्मावर प्रभाव
पडला. ल्यूथरने बायबलचे जर्मनमध्ये केलेले भाषांतर सामान्य लोकांसाठी अधिक सुलभ
बनवले, ज्यामुळे साक्षरता आणि
बायबलसंबंधी ज्ञानाच्या प्रसारास हातभार लागला. त्यांचा वारसा ख्रिश्चन
धर्मशास्त्र आणि पद्धतींवर आजही परिणाम करत आहे.
2.3
अ) बहुपर्यायी प्रश्न
1. A. पोर्तुगीज
2. B. हेन्री द नेव्हिगेटर
3. D. 'P' आणि 'S' दोन्ही बरोबर आहेत
4. A. वास्को द गामा
5. A. पोर्तुगीज
6. B. ख्रिस्तोफर कोलंबस
7. C. फर्डिनांड मॅगेलन
ब) रिकाम्या जागा भरा.
8. सॅग्रेस
नेव्हिगेशन
9. 1498.
10. कोझिकोडे
(कालिकत) जवळ काप्पाडू.
11. बार्थोलोमेऊ
डायस.
क) जुळवा जुळवा
1. कालिकत
2. बहामास
3. ब्राझील
4. अमेरिका
5. जगाची
परिक्रमा करणारा पहिला खलाशी
6. दक्षिण
आफ्रिकेचा दक्षिणेकडील टोक
ड) एका शब्दात किंवा एका वाक्यात उत्तरे द्या.
13. प्रिन्स
हेन्री द नेव्हिगेटर
14. केप ऑफ
स्टॉर्म्स.
15. स्पेन
16. रेड इंडियन
17. पेड्रो
आल्वारेस कॅब्राल
18. व्हिक्टोरिया
19. भारत आणि चीन
इ) खालील प्रश्नांची दोन किंवा तीन वाक्यात उत्तरे द्या.
20. भौगोलिक शोध
म्हणजे नवीन भूमी, समुद्र आणि
संस्कृतींचे अन्वेषण आणि ओळखण्याची प्रक्रिया, ज्यामध्ये अनेकदा
भौगोलिक वैशिष्ट्ये, वनस्पती, प्राणी आणि स्थानिक
लोकसंख्येचे दस्तऐवजीकरण समाविष्ट असते. या शोधांनी जागतिक इतिहास, अर्थव्यवस्था आणि
संस्कृतींना लक्षणीयरीत्या आकार दिला आहे. ते शोध युगादरम्यान युरोपियन अन्वेषणाचे
एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य होते.
21. युरोपमध्ये
जास्त मागणी असलेल्या भारतातून येणाऱ्या वस्तूंमध्ये मसाले, वस्त्रे आणि मौल्यवान
रत्ने यांचा समावेश होता. मसाल्यांचा व्यापार, विशेषतः मिरी, दालचिनी आणि लवंग
यांचा व्यापार, शोध
युगादरम्यान युरोप आणि आशिया यांच्यातील बहुतेक अन्वेषण आणि व्यापाराला चालना देत
होता.
22. युरोपियन
लोकांनी अमेरिका, आफ्रिका आणि
आशियातील विविध देशांमध्ये स्थानिक लोकांना गुलाम बनवले. अटलांटिकमधील
गुलामगिरीच्या व्यापारामुळे लाखो आफ्रिकन लोकांना जबरदस्तीने अमेरिकेत आणले गेले, तर अमेरिकेतील स्थानिक
लोकांना युरोपियन वसाहतवाद्यांकडून जबरदस्तीने काम आणि शोषण सहन करावे लागले.
23. वसाहतवाद ही
परदेशी प्रदेशावर नियंत्रण प्रस्थापित करण्याची प्रक्रिया आहे, ज्यात अनेकदा वसाहत
करणाऱ्या देशातील लोकांची वस्ती आणि वसाहत केलेल्या प्रदेशातील संसाधनांचे शोषण
समाविष्ट असते. वसाहतवादाचे स्थानिक संस्कृती, अर्थव्यवस्था आणि
जगभरातील लोकसंख्येवर सखोल आणि दीर्घकाळ टिकणारे परिणाम झाले आहेत.
फ) खालील प्रश्नांची चार किंवा पाच वाक्यात उत्तरे द्या.
24. भौगोलिक
अन्वेषणाला कोणत्या घटकांनी चालना दिली?
o भौगोलिक
अन्वेषणाला अनेक महत्त्वाच्या घटकांनी चालना दिली, ज्यात संपत्ती आणि संसाधनांची इच्छा, नेव्हिगेशन आणि जहाजबांधणीतील तांत्रिक
प्रगती आणि नवीन व्यापारी मार्गांचा शोध यांचा समावेश होता. युरोपियन शक्तींनी
आशियाबरोबरच्या फायदेशीर मसाल्यांच्या व्यापारात सामील होण्याचा प्रयत्न केला, त्याचबरोबर ख्रिश्चन धर्माचा प्रसार आणि
त्यांच्या साम्राज्यांचा विस्तार करण्याचाही प्रयत्न केला. पुनरुज्जीवनाने
जगाबद्दल जिज्ञासा निर्माण केली,
ज्यामुळे अन्वेषणाला प्रोत्साहन मिळाले. याव्यतिरिक्त, राजे आणि व्यापारी पारंपरिक भूमीवरील
व्यापारी मार्ग टाळण्याचा प्रयत्न करत होते,
जे अनेकदा प्रतिस्पर्धी शक्तींच्या नियंत्रणाखाली होते.
25. भौगोलिक
अन्वेषणाचे परिणाम काय होते?
o भौगोलिक
अन्वेषणाचे सखोल परिणाम झाले, ज्यात नवीन
व्यापारी मार्गांची स्थापना, संस्कृतींमधील
वस्तू आणि कल्पनांचे हस्तांतरण आणि नवीन भूभागांचे वसाहतकरण यांचा समावेश होता.
युरोपियन शक्तींनी नव्याने शोधलेल्या संसाधनांचे आणि लोकांचे शोषण केले, ज्यामुळे अनेकदा स्थानिक लोकसंख्येसाठी
विनाशकारी परिणाम झाले. या अन्वेषणामुळे जगभरात वनस्पती, प्राणी आणि रोगांचे हस्तांतरण झाले, ज्यामुळे पर्यावरणातील प्रणाली आणि
समाजांमध्ये बदल झाले. याव्यतिरिक्त,
याने जागतिकीकरण आणि आधुनिक जागतिक अर्थव्यवस्थेचा पाया रचला.
फ) प्रमुख व्यक्तिमत्त्वे
26. वास्को द गामा
o वास्को द गामा
हा एक पोर्तुगीज शोधक होता ज्याने 1498
मध्ये युरोपमधून भारताकडे समुद्राचा मार्ग शोधला. सुमारे 1460 मध्ये पोर्तुगालमधील
सायनस येथे जन्मलेल्या, द गामाच्या
प्रवासाने जागतिक व्यापार आणि साम्राज्यवादामध्ये एका नवीन युगाची सुरुवात केली.
त्याने केप ऑफ गुड होपमधून यशस्वीरित्या प्रवास केला आणि भारतातील कोझिकोडे
(कालिकत) च्या शासकाशी व्यापारी संबंध प्रस्थापित केले. द गामाच्या शोधामुळे
पोर्तुगीजांसाठी भारतीय मसाल्यांचा व्यापार खुला झाला, ज्यामुळे त्यांच्या अर्थव्यवस्थेला मोठ्या
प्रमाणात चालना मिळाली. नंतर तो पोर्तुगीज भारताचा गव्हर्नर बनला आणि त्याला
विदिगुएराचा काउंट म्हणून सन्मानित करण्यात आले.
27. ख्रिस्तोफर
कोलंबस
o ख्रिस्तोफर
कोलंबस हा एक इटालियन शोधक होता ज्याने स्पेनच्या कॅथोलिक राजांच्या आश्रयाने
अटलांटिक महासागरातून चार प्रवास केले. सुमारे 1451 मध्ये इटलीमधील जेनोवा येथे जन्मलेला, कोलंबसने आशियासाठी एक नवीन मार्ग
शोधण्याचा प्रयत्न केला परंतु त्याऐवजी कॅरिबियनमध्ये उतरला, जिथे त्याला स्थानिक लोक भेटले. त्याच्या
प्रवासाने अमेरिकेच्या युरोपियन अन्वेषण आणि वसाहतकरणाची सुरुवात झाली. कोलंबसच्या
शोधांचा जागतिक इतिहासावर सखोल परिणाम झाला,
ज्यामुळे अमेरिकेचा आधुनिक नकाशा आकारला गेला आणि जागतिक राजकारण, अर्थव्यवस्था आणि संस्कृतींवर प्रभाव
पडला.
28. फर्डिनांड
मॅगेलन
o फर्डिनांड मॅगेलन हा एक पोर्तुगीज शोधक होता ज्याने 1519-1522 मध्ये जगाची परिक्रमा करणारी पहिली मोहीम काढली. स्पेनने प्रायोजित केलेल्या, मॅगेलनने पश्चिमेकडे प्रवास करून इंडोनेशियाच्या स्पाइस आयलंड्सपर्यंत पोहोचण्याचे उद्दिष्ट ठेवले होते. त्याने दक्षिण अमेरिकेच्या टोकावरील धोकादायक सामुद्रधुनीतून प्रवास केला, ज्याला आता मॅगेलनची सामुद्रधुनी असे नाव देण्यात आले आहे, आणि पॅसिफिक महासागर पार केला. मॅगेलन 1521 मध्ये फिलिपिन्समध्ये मारला गेला तरी, त्याच्या प्रवासाने पृथ्वीची परिक्रमा करता येते हे सिद्ध केले, ज्यामुळे जगाबद्दल युरोपियन लोकांचे ज्ञान वाढले. जुआन सेबॅस्टियन एल्कानो यांनी हा प्रवास पूर्ण केला, जगाची परिक्रमा करणारी पहिली व्यक्ती बनली.
إرسال تعليق