5th EVS LBA 1. सजीव सृष्टी

  CLASS - 5 

MEDIUM - MARATHI 

SUBJECT - EVS

SYLLABUS - KARNATAKA STATE 

QUESTION BANK OF  LESSON BASED ASSESSMENT

पाठ आधारित मूल्यमापन प्रश्नावली 

कर्नाटक राज्यातील सर्व शाळांमध्ये एक महत्त्वपूर्ण बदल होणार आहे. २०२५-२६ या शैक्षणिक वर्षापासून 'पाठ-आधारित मूल्यमापन परीक्षा' (Lesson Based Assessment - LBA) प्रणाली अंमलात येणार आहे. हा बदल शिक्षण गुणवत्तेत वाढ करेल का, याबद्दल शिक्षणतज्ज्ञ आणि पालकांमध्ये उत्सुकता आहे.

काय आहे नवीन प्रणालीचा उद्देश?

सध्या सरकारी शाळांमध्ये रचनात्मक मूल्यमापन (FA – Formative Assessment) आणि संकलनात्मक मूल्यमापन (SA – Summative Assessment) या पद्धती वापरल्या जातात. नव्या LBA प्रणालीचा मुख्य उद्देश विद्यार्थ्यांच्या आकलनाची आणि त्यांच्या शिकण्याच्या गुणवत्तेची सातत्याने खात्री करणे हा आहे. प्रत्येक पाठ किंवा अध्याय शिकवून झाल्यानंतर लगेचच छोटी चाचणी घेतल्याने विद्यार्थ्यांना विषय किती समजला हे स्पष्ट होईल. यामुळे विद्यार्थ्यांना केवळ परीक्षांच्या गुणांसाठी नव्हे, तर खऱ्या अर्थाने ज्ञान आत्मसात करण्यासाठी प्रोत्साहन मिळेल. भविष्यात होणाऱ्या बोर्ड परीक्षांमध्ये विद्यार्थ्यांना चांगले गुण मिळवण्यासाठी ही सुरुवातीपासूनची मूल्यमापन पद्धत उपयुक्त ठरेल, अशी अपेक्षा शालेय शिक्षण व साक्षरता विभागाने व्यक्त केली आहे.

अंमलबजावणी आणि स्वरूप:

ही घटक चाचणी पहिली ते दहावीपर्यंतच्या सर्व विद्यार्थ्यांसाठी अनिवार्य असेल. राज्य शैक्षणिक संशोधन आणि प्रशिक्षण संस्था (DSERT) या परीक्षांसाठी प्रश्नपत्रिका तयार करून शाळांना पुरवेल. शाळांना या परीक्षा घेऊन विद्यार्थ्यांचे मिळालेले गुण 'SATS' पोर्टलवर (Student Achievement Tracking System) अपलोड करावे लागतील, जेणेकरून विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीचा मागोवा घेणे सोपे होईल.

प्रत्येक चाचणी ३० गुणांची असेल आणि त्यात २५ प्रश्न असतील. प्रश्नपत्रिकेची रचना विशिष्ट प्रमाणात सोपे, सामान्य आणि कठीण प्रश्नांच्या मिश्रणाने केली जाईल:

६५% सोपे प्रश्न

२५% सामान्य प्रश्न

१०% कठीण प्रश्न

बहुतेक प्रश्न बहुपर्यायी (MCQ) स्वरूपाचे असतील, जेणेकरून विद्यार्थ्यांचे आकलन तपासणे सोपे होईल. प्राथमिक स्तरावरील विद्यार्थ्यांसाठी रिकाम्या जागा भरणे, चित्रांना रंग भरणे, जोड्या जुळवा आणि गटात न बसणारा शब्द ओळखणे असे मनोरंजक प्रश्न असतील.

सदर प्रश्नावली DSERT website वरील पुस्तकातील भाषांतर आहे.

पाठ  - 1. सजीव सृष्टी 

अध्ययन निष्पत्ती :

या धड्याचा अभ्यास केल्यानंतर, विद्यार्थी खालील गोष्टी करू शकतील:

1.    सजीव आणि निर्जीव वस्तूंमधील फरक ओळखणे.

2.   सजीव वस्तूंची वैशिष्ट्ये सूचीबद्ध करणे आणि स्पष्ट करणे.

3.   जीवांचे वनस्पती आणि प्राणी असे वर्गीकरण करणे.

4.   वनस्पती स्वतःचे अन्न कसे तयार करतात याचे वर्णन करणे.

5.   वनस्पती आणि प्राण्यांमधील फरक ओळखणे.

6.   दैनंदिन जीवनातील सजीव आणि निर्जीव वस्तूंची उदाहरणे देणे.

7.   निसर्ग-आधारित उपक्रमांद्वारे निरीक्षण कौशल्ये विकसित करणे.

8.   सजीव प्राण्यांबद्दल कुतूहल आणि आदर दर्शविणे.

9.   विषयाशी संबंधित गटचर्चा आणि उपक्रमांमध्ये भाग घेणे.

10. श्वसन, प्रजनन आणि हालचाल यांसारख्या योग्य वैज्ञानिक संज्ञा वापरणे.

I. योग्य पर्याय निवडा आणि खालील प्रश्नांची उत्तरे द्या

1.    मानवी हालचाल

A. डोके

B. पाय

C. हात

D. पंख

2.   श्वसन प्रक्रियेत वनस्पती कोणता वायू बाहेर टाकतात? 

A. नायट्रोजन

B. ऑक्सिजन

C. कार्बन डायऑक्साइड

D. हायड्रोजन

3.   कासवाचे सरासरी आयुष्यमान किती असते? 

A. 20

B. 120

C. 100

D. 150

4.   खालीलपैकी कोणते बारमाही वनस्पती आहे? 

A. नारळ

B. गहू

C. ऊस

D. भोपळा

5.   वनस्पतींमध्ये अन्न तयार करण्याच्या प्रक्रियेला काय म्हणतात? 

A. चयापचय

B. प्रकाशसंश्लेषण

C. उत्सर्जन क्रिया

D. श्वसन

II. रिकाम्या जागा भरा

6. सर्व सजीव ______ पासून बनलेले असतात. 

7. हिरव्या वनस्पती ज्या प्रक्रियेद्वारे अन्न तयार करतात तिला ______ म्हणतात. 

8. ______ ही कीटक पकडणारी वनस्पती आहे. 

9. वनस्पती आणि प्राणी दोन्ही खाणाऱ्या प्राण्यांना ______ म्हणतात. 

10. शरीरातून टाकाऊ पदार्थ बाहेर टाकण्याच्या प्रक्रियेला ______ म्हणतात. 

11. सर्व सजीवांचे मूलभूत एकक ______ आहे. 

12. आंबा आणि कडुलिंबाची झाडे ______ वनस्पती आहेत. 

13. सिंह आणि वाघ हे ______ प्राणी आहेत. 

14. ______ राष्ट्रीय उद्यान राजीव गांधी राष्ट्रीय उद्यान म्हणूनही ओळखले जाते. 

15. ______ पक्षी अभयारण्य कर्नाटकात आहे. 

16. पर्यावरणात जीवनाची वैशिष्ट्ये असलेल्यांना ______ म्हणतात. 

17. प्राणी अन्नासाठी वनस्पती आणि इतर प्राण्यांवर ______ करतात. 

18. 5. एका वर्षात किंवा एका हंगामात फुलणाऱ्या आणि पिकल्यानंतर नष्ट होणाऱ्या वनस्पतींना ______ वनस्पती म्हणतात. 

19. एखाद्या जीवाच्या जन्मापासून ते मृत्यूपर्यंतच्या कालावधीला ______ म्हणतात. 

20. वनस्पती बिया आणि ______ द्वारे पुनरुत्पादन करतात. 

III. खालील प्रश्नांना खरे किंवा खोटे सांगा

21. निर्जीव वस्तू हलू शकतात आणि वाढू शकतात. 

22. सर्व प्राणी स्वतःचे अन्न तयार करतात. 

23. ड्रोसेरा ही एक कीटकभक्षी वनस्पती आहे. 

24. वनस्पती टाकाऊ पदार्थ उत्सर्जित करत नाहीत. 

25. बारमाही वनस्पती त्यांचे जीवनचक्र एकाच हंगामात पूर्ण करतात. 

26. रंगनाथिट्टू पक्षी अभयारण्य कर्नाटकात आहे. 

27. बांदीपूर हे जैविक उद्यान आहे. (हे राष्ट्रीय उद्यान आहे)

28. मनुष्य मांसाहारी आहेत. 

29. सर्व जीव उत्तेजनांना प्रतिसाद देतात. 

30. श्वसन याला उत्सर्जन म्हणतात. 

IV. 31. जुळवा जुळवा. 

अ                     ब

1.    प्रकाशसंश्लेषण    A. मांसाहारी

2.   गाय                    B. मिश्राहारी

3.   सिंह                    C. शाकाहारी

4.   माणूस                D. कीटकभक्षी वनस्पती

5.   ड्रोसेरा                  C. हिरव्या वनस्पतींची प्रक्रिया

V. खालील प्रश्नांची उत्तरे द्या (एक गुणांचे प्रश्न)

32. सर्व सजीवांचे मूलभूत एकक काय आहे? 

33. एका मांसाहारी प्राण्याचे नाव सांगा. 

34. प्रकाशसंश्लेषणासाठी वनस्पती कोणता वायू वापरतात? 

35. कर्नाटकातील एका राष्ट्रीय उद्यानाचे नाव सांगा. 

36. एका बारमाही वनस्पतीचे उदाहरण द्या. 

37. पर्यावरण म्हणजे काय? 

38. सजीवांचे शरीर कशापासून बनलेले असते? 

39. प्रकाशसंश्लेषण म्हणजे काय? 

40. परपोषी कोण आहेत? 

41. पुनरुत्पादन म्हणजे काय? 

42. सालमरदा थिम्मक्का कोणत्या जिल्ह्याच्या आहेत? 

43. वनस्पती श्वास घेण्यासाठी कोणत्या वायूवर अवलंबून असतात? 

44. कीटकभक्षी वनस्पतींचे उदाहरण द्या. 

45. सौर ऊर्जा म्हणजे काय? 

VI. खालील प्रश्नांची उत्तरे द्या (दोन गुणांचे प्रश्न)

46. सजीवांची दोन वैशिष्ट्ये सांगा. 

47. शाकाहारी कोणाला म्हणतात? शाकाहारीचे उदाहरण द्या. 

48. पक्षी अभयारण्य म्हणजे काय? कर्नाटकातील एका पक्षी अभयारण्याचे उदाहरण द्या. 

49. सजीव आणि निर्जीव वस्तूंमधील कोणतेही दोन फरक लिहा. 

50. सजीव श्वास घेताना कोणता वायू आत घेतात आणि कोणता वायू बाहेर टाकतात? 

51. वनस्पतींना अन्न तयार करण्यासाठी आवश्यक असलेले चार मुख्य घटक कोणते आहेत? 

52. सजीवांनी अन्न खाण्याचे दोन फायदे काय आहेत? 

53. सजीवांची वाढ म्हणजे काय? 

54. प्राणी का हलतात? कोणतीही दोन कारणे द्या. 

55. टाकाऊ पदार्थ बाहेर काढण्यासाठी प्राण्यांमध्ये कोणती विशेष इंद्रिये असतात? 

56. वनस्पती ज्या दोन प्रकारे पुनरुत्पादन करतात ते सांगा. 

57. सजीव उत्तेजनांना कसे प्रतिसाद देतात? दोन उदाहरणे द्या. 

58. प्राणी संरक्षण का महत्त्वाचे आहे? 

59. पर्यावरणाचे संरक्षण करणे ही आपली सर्वांची जबाबदारी का आहे? 

VII. खालील प्रश्नांची उत्तरे द्या (तीन गुणांचे प्रश्न)

60. सजीवांची तीन वैशिष्ट्ये लिहा. 

61. खालील प्राण्यांचे शाकाहारी, मांसाहारी, आणि मिश्राहारी असे वर्गीकरण करा:

a. सिंह, गाय, अस्वल, कुत्रा, उंदीर, माकड

62. वार्षिक, द्विवार्षिक आणि बारमाही वनस्पतींची व्याख्या करा. प्रत्येकाचे एक उदाहरण द्या. 

VIII. खालील प्रश्नांची उत्तरे द्या (चार गुणांचे प्रश्न)

63. प्रकाशसंश्लेषणाची प्रक्रिया स्पष्ट करा. (सर्वात

64. सजीवांची चार वैशिष्ट्ये स्पष्ट करा. 

65. अन्न क्रियेच्या आधारावर प्राण्यांचे वर्गीकरण करा. प्रत्येकाचे एक उदाहरण द्या. 

66. जंगले आणि वन्य प्राण्यांचे संरक्षण करणे का आवश्यक आहे? 

IX. प्रकल्प कार्य (चार गुणांचे प्रश्न)

67. विविध प्राण्यांची चित्रे गोळा करा आणि त्यांना शाकाहारी, मांसाहारी आणि मिश्राहारी असे वर्गीकरण करून एक तक्ता तयार करा.