FLN - पायाभूत साक्षरता साध्य करण्यासाठी कृती

पायाभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान (FLN)

दिनांक - 21.05.2025 रोजीच्या DSERT च्या परिपत्रकानुसार

        राज्यातील प्राथमिक आणि माध्यमिक शाळांमधील सर्व विद्यार्थ्यांनी 2026-27 पर्यंत मूलभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान (FLN) मध्ये प्राविण्य मिळवावे हे उद्दिष्ट संदर्भ-1 पत्रात आधीच कळविण्यात आले आहे. त्यानुसार, राज्यातील सर्व डायट (DIET) FLN साध्य करण्यासाठी विविध कार्यक्रम आयोजित करत आहेत आणि सर्व शालेय मुलांना FLN प्राप्त करण्यासाठी शिक्षकांना मार्गदर्शन आणि सहाय्य प्रणाली प्रदान करून मुलांमध्ये FLN साध्य करण्यासाठी आणि प्रगती करण्यासाठी उपाययोजना करत आहेत. या संदर्भात, काही जिल्ह्यांनी गेल्या 2-3 वर्षांपासून सातत्याने उपाययोजना केल्याबद्दल त्यांची प्रशंसा करण्यात आली आहे. तथापि, काही जिल्ह्यांमध्ये अजूनही अपेक्षित प्रगती झाली नसल्याचे दिसून आले आहे.

        2025-26 या शैक्षणिक वर्षात FLN अधिक चांगल्या प्रकारे लागू करण्याच्या संदर्भात, संदर्भ-2 मध्ये NCERT द्वारे मूलभूत साक्षरतेसाठी 09 आणि संख्याज्ञानासाठी 08 असे एकूण 17 सुधारित अध्ययन निष्पत्ती (17 Lakshyas) तयार करण्यात आल्या आहेत. या अध्ययन निष्पत्तींवर आधारित 2025-26 या शैक्षणिक वर्षासाठी डायटमार्फत FLN कार्यक्रम लागू करण्याबाबत, जिल्हा, तालुका, क्लस्टर आणि शाळा स्तरावर आढळलेल्या सकारात्मक आणि नकारात्मक बाबी विचारात घेऊन शाळा स्तरापासून जिल्हा स्तरापर्यंत FLN कार्यक्रम लागू करण्यासाठी 2025- 26 या शैक्षणिक वर्षात निश्चित केलेले FLN अध्ययन निष्पत्ती यादी खालीलप्रमाणे -

अध्ययन निष्पत्ती यादी -: 

क्र.सं.	अध्ययन निष्पत्ती संकेतांक	अध्ययन निष्पत्ती तपशील
पायाभूत अक्षरज्ञान अध्ययन निष्पत्ती (09)
1	1-O	वर्गात, लक्षपूर्वक ऐकलेल्या आणि पाहिलेल्या कथा, कविता आणि कृतींमधून अनुभव आणि भाषेचे निरीक्षण करतील आणि व्यक्त करतील.
2	2-O	प्रश्न विचारून आणि आवाजातील चढ-उतारांद्वारे संभाषणात अर्थपूर्ण प्रतिसाद देतील आणि इतरांना समजावून सांगतील.
3	3-O	कथा/कविता ओळखतील.
4	4-O	कथा/कविता/मुद्रित साहित्यामध्ये आढळणाऱ्या परिचित अक्षरांची पुनरावृत्ती करतील.
5	5-R	अक्षर आणि ध्वनी यांच्यातील संबंध ओळखून मुद्रित मजकुरातील परिचित शब्द (नाव/वस्तू) वाचतील आणि लिहितील.
6	6-R	पाहिलेल्या आणि ऐकलेल्या घटनांमधून अर्थपूर्ण शब्दांचे वाक्य तयार करतील.
7	7-R	वयोमानानुसार, चित्र वाचनाद्वारे ८ ते १० शब्दांपर्यंतच्या वाक्यांचा अर्थ समजून घेऊन परिचित आणि अपरिचित मजकूर वाचण्याचा प्रयत्न करतील आणि अर्थपूर्ण साध्या / सरळ वाक्यांमध्ये लिहितील.
8	8-W	चित्र/अनुभवाच्या आधारावर शब्द लिहितील आणि स्वतःचे विचार व्यक्त करण्यासाठी साध्या/सरळ वाक्यांची रचना करतील.
9	9-W	स्पष्ट उच्चारांसह ४ ते ५ साध्या वाक्यांमध्ये स्वतःबद्दल सांगतील.
टीप: O - तोंडी, R - वाचन, W - लेखन, N - संख्याज्ञान.

अध्ययन निष्पत्ती यादी डाऊनलोड करा 

पायाभूत साक्षरता 

 

डाऊनलोड

_______________________________________________

 

वरील पायाभूत संख्याज्ञान अध्ययन निष्पत्ती नुसार विद्यार्थ्यांनी किती प्रगती साद्य केली  आहे. विद्यार्थ्यांनी BB (BELOW BASIC)  किमान,B (BASIC) मुलभूत,P (PROFICIENCY)  प्राविण्य,A (Advanced) प्रगत हे ओळखणे आवश्यक असून प्रत्येक विद्यार्थ्यांची FLN माहिती शिक्षकांकडे उपलब्ध असणे आवश्यक आहे.यासाठी अध्ययन निष्पत्ती नुसार स्तरानुसार खालील रुब्रिक्स (सुचके) विचारात घेऊन शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांचे प्राथमिक मूल्यामापन करणे आवश्यक आहे. DSERT कडून प्रकाशित करण्यात आलेल्या  FLN आदेशाप्रमाणे खालील सुचके असून त्यांचे मराठी भाषांतर करण्याचा प्रयत्न आम्ही केला आहे. 

परिशिष्ट-3

अध्ययन निष्पत्ती आणि त्यांना साध्य करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या कृती...

पायाभूत साक्षरता

🎯अध्ययन निष्पत्ती (L.O.)-1🎯

अध्ययन निष्पत्ती:

वर्गात उपलब्ध असलेल्या मुद्रित मजकुरावर संभाषण आणि चर्चा करतात.

रुब्रिक्स:

1.     BB (BELOW BASIC) किमान: संभाषण आणि चर्चेदरम्यान शांत राहतात.

2.   B (BASIC) प्राथमिक - संभाषण/चर्चा करताना अडखळतात.

3.   P (PROFICIENCY)  प्राविण्य:- संभाषण आणि चर्चा करताना सहजपणे बोलतात.

4.   A (Advanced) प्रगत :- कोणत्याही संभाषणात सहजतेने सहभागी होतात.

कृती (या अध्ययन निष्पत्तीला साध्य करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या कृती):

• ✒️लहान कथा असलेले पुस्तक वाचायला सांगून त्यांना त्यांच्या बोली भाषेत/मातृभाषेत स्वतंत्रपणे सांगण्यास प्रवृत्त करणे.
• ✒️मजकुरातील चित्रे/फ्लॅशकार्ड्स दाखवून/लक्ष देऊन त्यांच्याबद्दल बोलणे.
• ✒️मजकुरातील विषयाशी संबंधित लहान प्रसंग/नाटक करायला लावणे.
• ✒️स्वतः पाहिलेल्या, अनुभवलेल्या वस्तू, विषय किंवा परिस्थितीबद्दल वर्णन करायला सांगणे.
• ✒️व्यवसाय/व्यक्तींमधील संभाषणांचे विषय देऊन चर्चा करणे (उदा. डॉक्टर-रुग्ण, शिक्षक-विद्यार्थी इत्यादी).
• ✒️मुलांनी पाहिलेले/ऐकलेले प्रसंग किंवा त्यांच्या घरात साजरे होणारे सण साजरे करण्याच्या पद्धती त्यांना सांगायला लावणे.

आवश्यक संसाधने आणि सहाय्य प्रणाली:

1.     नलिकली वाचकांचे आदर्श वाचन

2.   लहान नाटके

3.   चांदोबा कथा

4.   उत्तम ध्वनिमुद्रणे

5.   पुस्तके

6.   फ्लॅशकार्ड्स

7.    ENK मध्ये असलेले संभाषण कार्ड्स

---

अध्ययन निष्पत्ती (L.O.)-2

अध्ययन निष्पत्ती:

प्रश्न विचारून संभाषणात सहभागी होतात आणि इतरांचे ऐकतात.

रुब्रिक्स:

1.     BB (BELOW BASIC) किमान: प्रश्न विचारण्यास/बोलण्यास कचरतात.

2.   B (BASIC) प्राथमिक - काही प्रश्न विचारून संभाषणात सहभागी होतात, इतरांनी सांगितलेले ऐकून समजून घेतात.

3.   P (PROFICIENCY)  प्राविण्य:- कोणत्याही विषयावर सक्रियपणे संभाषणात भाग घेतात, स्पष्टपणे ऐकतात आणि प्रश्न विचारतात.

4.   A (Advanced) प्रगत :- स्वयंस्फूर्तीने संभाषणात सहभागी होतात आणि ऐकलेल्या विषयावर प्रतिप्रश्न विचारतात.

कृती (या अध्ययन निष्पत्तीला साध्य करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या कृती):

1.     प्रसंगाचे चित्र दाखवून संभाषण करायला सांगणे.

2.   प्रसंगातील विविध भूमिका देऊन अभिनय करायला सांगणे.

3.   कथा ऐकल्यानंतर पात्रांच्या संभाषणाचे अनुकरण करायला लावणे.

4.   पाठ्यपुस्तकातील चित्र पाहून वाचणे.

5.   परिचित विषय देऊन विद्यार्थ्यांना संभाषणात सहभागी करणे.

6.   भाषिक विषयातील कथा आणि संभाषणे ऐकून त्यांना स्वतःच्या मतानुसार प्रश्न विचारण्यास प्रवृत्त करणे.

आवश्यक संसाधने आणि सहाय्य प्रणाली:

1.     पाठ्यपुस्तके

2.   वर्तमानपत्रे

3.   भित्तिपत्रके

4.   ऑडिओ, व्हिडिओ

5.   डिजिटल तंत्रज्ञान

6.   वाचक वापरून वाचन करायला लावणे.

7.    कथांच्या ध्वनिमुद्रणांचा वापर करणे.

---

अध्ययन निष्पत्ती (L.O.)-3

अध्ययन निष्पत्ती:

गाणी/कवितांचे पठण करतात.

रुब्रिक्स:

1.    BB (BELOW BASIC) किमान: गाणी/कविता म्हणण्यास कचरतात.

2.   B (BASIC) प्राथमिक - गाणी/कविता त्यांच्या क्षमतेनुसार पठण करतात.

3.   P (PROFICIENCY)  प्राविण्य:- गाणी/कविता स्पष्टपणे पठण करतात.

4.   A (Advanced) प्रगत :- गाणी/कविता स्पष्ट आणि भावपूर्णपणे पठण करतात.

कृती (या अध्ययन निष्पत्तीला साध्य करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या कृती):

• ✒️गाण्याची एक ओळ देऊन मुलांना ती पूर्ण करण्यास प्रवृत्त करा.
• ✒️मुलांना माहीत असलेली गाणी/कविता म्हणायला/सांगायला लावणे.
• ✒️पालकांच्या मदतीने घरातून गाणी गोळा करून वर्गात शेअर करणे.
• ✒️मुलांना गाणी पठण करण्यास आणि गाणी म्हणण्यास संधी देणे.

आवश्यक/उपलब्ध संसाधने आणि सहाय्य प्रणाली:

1.     ध्वनिमुद्रण

2.   ऑडिओ संसाधने

3.   गाण्याचे पुस्तक

4.   मोबाईल

5.   ऑडिओ क्लिप्स

---

अध्ययन निष्पत्ती (L.O.)-4

अध्ययन निष्पत्ती:

कथा/कविता/मुद्रण इत्यादींमध्ये आढळणारे परिचित शब्द पुन्हा उच्चारतात.

रुब्रिक्स:

1.    BB (BELOW BASIC) किमान: साधे शब्द, परिचित शब्द पुन्हा उच्चारण्यास त्रास होतो.

2.   B (BASIC) प्राथमिक - कथा-कवितांमध्ये प्रचलित शब्द ओळखतात आणि पुन्हा उच्चारतात.

3.   P (PROFICIENCY)  प्राविण्य:- आवाजाच्या चढ-उतारासह अक्षरे आणि शब्द पुन्हा उच्चारतात.

4.   A (Advanced) प्रगत :- अस्खलितपणे, स्पष्ट आवाजाच्या चढ-उतारासह परिचित शब्द पुन्हा उच्चारतात.

कृती (या अध्ययन निष्पत्तीला साध्य करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या कृती):

• ✒️मुलांना साधे संभाषण कार्ड देऊन परिचित शब्द शोधायला सांगणे.
• ✒️चित्रांसह कथा पुस्तके मुलांना देऊन परिचित शब्द ओळखायला सांगणे.
• ✒️कवितांच्या ऑडिओ क्लिप्स मुलांना ऐकवून ऑडिओमध्ये येणारे परिचित शब्द सांगायला लावणे.
• ✒️वाचक, मुलांची वाणी, चिन्नांचे साहित्य देऊन परिचित शब्द सांगायला लावणे.
• ✒️कथा पुस्तकांचा वापर.
• ✒️कविता वाचायला लावणे.
• ✒️ऑडिओ/व्हिडिओद्वारे कथा/कविता ऐकवणे.
• ✒️शब्दांना कार्डवर लिहून सराव करायला लावणे.

आवश्यक/उपलब्ध संसाधने आणि सहाय्य प्रणाली:

1.     चित्रपट, फ्लॅशकार्ड्स

2.   कथा, कविता किट

3.   शाळेच्या ग्रंथालयात कथा पुस्तके

4.   सराव पत्रिका

5.   शिक्षण ॲपमध्ये स्कॅनरचा समावेश

6.   पाठ्यपुस्तक

7.    वर्तमानपत्रे

8.   भित्तिपत्रके

9.   ऑडिओ, व्हिडिओ क्लिप्स

---

अध्ययन निष्पत्ती (L.O.)-5

अध्ययन निष्पत्ती:

मुलांचे साहित्य/पाठ्यपुस्तकातील कथा वाचतात आणि त्यांचे वर्णन करतात (कथा सांगतात) / पुन्हा सांगतात.

रुब्रिक्स:

1.    BB (BELOW BASIC) किमान: कथा वाचण्यास आणि वर्णन करण्यास त्रास होतो.

2.   B (BASIC) प्राथमिक - काही अक्षरे आणि शब्दच सांगतात, वर्णन करण्यास त्रास होतो.

3.   P (PROFICIENCY)  प्राविण्य:- कथा स्पष्टपणे वाचतात, वर्णन करण्यास अडखळतात.

4.   A (Advanced) प्रगत :- कथा अस्खलितपणे वाचतात आणि स्वतःच्या वाक्यात वर्णन करतात.

कृती (या अध्ययन निष्पत्तीला साध्य करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या कृती):

• ✒️मुलांना मनोरंजक चित्रांसह पुस्तके देऊन, शिक्षकांनी प्रथम चित्रे ओळखायला लावणे. नंतर स्वरांच्या भारासह एक-एक ओळ वाचायला लावणे. दररोज वाचायला लावल्यास मुले ती कथा स्वतंत्रपणे वाचून स्वतःच अर्थ समजून घेतात आणि कथा वर्णन करतात (त्यांच्या स्वतःच्या शैलीत).
• ✒️वयोमानानुसार कथा पुस्तके गटात/सहकाऱ्यांसोबत/वैयक्तिकरित्या वाचायला लावणे.
• ✒️चित्रांसह कथा पुस्तके देऊन वाचायला सांगणे आणि वर्णन करायला सांगणे.
• ✒️ऑडिओ कथा ऐकवणे.
• ✒️कथा पुस्तकातील अर्धी कथा सांगून कथा पूर्ण करायला सांगणे.

आवश्यक संसाधने आणि सहाय्य प्रणाली:

1.     कथा पुस्तके.

2.   'मी वाचतो' कार्ड.

3.   पाठ्यपुस्तक.

4.   वाचन पुस्तके.

5.   शब्दकोडे.

6.   ऑडिओ व्हिडिओ.

7.    कथांचे प्रदर्शन.

---

अध्ययन निष्पत्ती (L.O.)-6

अध्ययन निष्पत्ती:

दिलेल्या शब्दांच्या अक्षरांपासून अर्थपूर्ण नवीन शब्द तयार करतात.

रुब्रिक्स:

1.    BB (BELOW BASIC) किमान: दिलेल्या शब्दांतील अक्षरे ओळखतात.

2.   B (BASIC) प्राथमिक - दिलेल्या शब्दांतील काही अक्षरे वापरून नवीन शब्द तयार करतात.

3.   P (PROFICIENCY)  प्राविण्य:- दिलेल्या शब्दांपासून नवीन अर्थपूर्ण शब्द तयार करतात.

4.   A (Advanced) प्रगत :- दिलेल्या शब्दांव्यतिरिक्त नवीन अर्थपूर्ण शब्द तयार करतात.

कृती (या अध्ययन निष्पत्तीला साध्य करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या कृती):

• ✒️नलि-कलि कार्ड देऊन दिलेल्या शब्दाच्या पहिल्या अक्षरापासून सुरू होणारे शब्द शोधून लिहायला सांगणे.
• ✒️दिलेल्या शब्दापासून सुरू होणाऱ्या शाळेतील मुलांची नावे लिहायला सांगणे.
• ✒️शब्द पूर्ण करण्याची स्पर्धा.
• ✒️दिलेल्या शब्दापासून सुरू होणारे शब्द पुढील मजकुरात शोधून लिहायला लावणे.
• ✒️शब्दकोडयांचे चार्ट देणे.
• ✒️अंताक्षरी शब्द रचना.
• ✒️अक्षर गट देऊन शब्द तयार करायला सांगणे.
• ✒️अक्षर गट आणि चित्रांचे सुगावे देऊन शब्द तयार करायला सांगणे.

आवश्यक संसाधने आणि सहाय्य प्रणाली:

• ✒️नलि-कलि कार्ड्स
• ✒️पाठ्यपुस्तक
• ✒️फ्लॅशकार्ड्स
• ✒️वाचन कार्ड्स
• ✒️माईंड मॅप
• ✒️चित्रांसह शब्दांची यादी
• ✒️शब्दगटांच्या सरावाचे पुस्तक, अक्षरांचे फ्लॅशकार्ड्स
• ✒️प्लास्टिक किंवा रबर अक्षरे

---

अध्ययन निष्पत्ती (L.O.)-7

अध्ययन निष्पत्ती:

वयोमानानुसार योग्य, 6 ते 8 वाक्यांच्या साध्या शब्दांसह अपरिचित मजकूर समजून घेऊन, स्पष्टता आणि अस्खलिततेने वाचतात.

रुब्रिक्स:

1.    BB (BELOW BASIC) किमान: अपरिचित मजकूर अडखळत वाचतात.

2.   B (BASIC) प्राथमिक - साध्या वाक्यांतील अपरिचित मजकूर स्पष्टपणे वाचतात.

3.   P (PROFICIENCY)  प्राविण्य:- साध्या वाक्यांतील अपरिचित मजकूर स्पष्टपणे आणि अस्खलितपणे वाचतात.

4.   A (Advanced) प्रगत :- साध्या वाक्यांतील अपरिचित मजकूर स्पष्टपणे, अस्खलितपणे आणि अर्थपूर्णपणे वाचतात.

कृती (या अध्ययन निष्पत्तीला साध्य करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या कृती):

• ✒️भाषिक नियमांनुसार वाचन कसे करावे हे शिकवून सराव करायला लावणे.
• ✒️स्वरांच्या भाराच्या चढ-उतारासह वाचनाचा सराव करायला लावणे.
• ✒️साध्या शब्दांचे फ्लॅशकार्ड्स दाखवून मोठ्याने वाचण्याची क्रिया करायला लावणे.
• ✒️चित्रांसह कथा पुस्तके वाचण्यास प्रवृत्त करणे.
• ✒️वाचन अभियानाचे उपक्रम आयोजित करणे.
• ✒️वाचनाचे रेकॉर्डिंग करून ऐकून/पाहून वाचनात सुधारणा करणे.

आवश्यक संसाधने आणि सहाय्य प्रणाली:

1.     कार्ड्स

2.   शब्दांची यादी

3.   वाक्य रचना चार्ट

4.   फ्लॅशकार्ड्स

5.   समेरू पुस्तक

6.   वाचन अभियान/ग्रंथालय उपक्रम

---

अध्ययन निष्पत्ती (L.O.)-9

अध्ययन निष्पत्ती:

स्पष्ट लेखनासह 4 ते 5 लहान वाक्ये लिहितात.

रुब्रिक्स:

1.    BB (BELOW BASIC) किमान: वाक्ये लिहिण्याचा आणि पूर्ण करण्याचा प्रयत्न करतात.

2.   B (BASIC) प्राथमिक - 4-5 वाक्ये अस्पष्ट लेखनासह पूर्ण करतात.

3.   P (PROFICIENCY)  प्राविण्य:- 4-5 वाक्ये स्पष्टपणे लिहितात.

4.   A (Advanced) प्रगत :- 4-5 वाक्ये व्याकरणाच्या चुकांशिवाय अर्थपूर्णपणे लिहितात.

कृती (या अध्ययन निष्पत्तीला साध्य करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या कृती):

• ✒️साध्या वाक्यांचे डिक्टेशन.
• ✒️वॉल स्टेट्सवर साध्या वाक्यांच्या लेखनाचा सराव करायला लावणे.
• ✒️त्यांच्या घराविषयी, परिचित प्रसंगांविषयी चार वाक्ये लिहायला सांगणे.
• ✒️मुलाला त्याच्या अनुभवातील गोष्टी वाक्य स्वरूपात लिहायला सांगणे.
• ✒️मुलाने वाचलेली कथा लिहायला सांगणे.
• ✒️चित्रे देऊन त्या चित्रांवर चार-पाच छोटी वाक्ये लिहायला सांगणे.
• ✒️शब्दसमूह देऊन त्या शब्दांचा वापर करून वाक्य रचना करायला सांगणे.

आवश्यक संसाधने आणि सहाय्य प्रणाली:

1.     वॉल स्टेट

2.   ब्लॅक बोर्ड

3.   कॉपी रायटिंग

4.   ग्रंथालय

5.   लहान कथांची पुस्तके

6.   शब्दसंग्रह, शब्दकोशाचा वापर

7.    शिक्षक आणि ऑडिओ फाइल्स

8.   ऑडिओ कथा

 

---

अध्ययन निष्पत्ती यादी डाऊनलोड करा 

पायाभूत साक्षरता 

 

डाऊनलोड

_______________________________________________

पायाभूत संख्याज्ञान   

डाऊनलोड