मिशन लाईफ-2.0 (एक पेड माँ के नाम): आई आणि पर्यावरणासाठी एक अनोखा उपक्रम
रिपत्रक
Date - 03.06.2025
विषय: मिशन लाईफ-2.0 (एक पेड माँ के नाम) कार्यक्रमाची अंमलबजावणी करण्याबाबत.
संदर्भ:
* अतिरिक्त सचिव, शालेय शिक्षण आणि साक्षरता विभाग, भारत सरकार, नवी दिल्ली यांचे पत्र दिनांक: २१.०५.२०२५
* दिनांक: २९.०५.२०२५ रोजी माननीय सचिव, शालेय शिक्षण आणि साक्षरता विभाग, नवी दिल्ली यांच्या अध्यक्षतेखाली झालेल्या सभेतील निर्देशानुसार.
प्रस्तावना:
आपल्या सर्वांसाठी एक आनंदाची बातमी! माननीय पंतप्रधानांनी "जागतिक पर्यावरण दिनानिमित्त" (०५.०६.२०२५ रोजी) बुद्ध जयंतीच्या शुभमुहूर्तावर नवी दिल्लीतील एका उद्यानात अश्वत्थाचे (पिंपळाचे) रोप लावले. या कृतीतून त्यांनी आईवरील प्रेम आणि आदराचे प्रतीक म्हणून, तसेच आपली वसुंधरा म्हणजेच मातृभूमीचे रक्षण करण्यासाठी जगभरातील लोकांना वृक्षारोपण करण्यास प्रोत्साहित केले. याच प्रेरणेतून #Plant4Mother या अभियानाचा शुभारंभ करण्यात आला आहे.
हवामानातील बदल (climate change) ही आज संपूर्ण जगाला भेडसावणारी एक गंभीर समस्या आहे. यावर मात करण्यासाठी आपल्या प्रत्येकाचा सक्रिय सहभाग अत्यंत महत्त्वाचा आहे. प्रत्येकाने पर्यावरणाच्या संरक्षणात आपले योगदान द्यावे, अशी माननीय पंतप्रधानांची दूरदृष्टी आणि इच्छा आहे.
याच पार्श्वभूमीवर, विद्यार्थ्यांमध्ये पर्यावरणाविषयी जागरूकता निर्माण करणे, त्यांच्यामध्ये पर्यावरणपूरक सवयी रुजवणे आणि त्यांना भविष्यातील जबाबदार नागरिक बनवण्याच्या उद्देशाने "मिशन लाईफ" (Mission LIFE) या योजनेंतर्गत एक महत्त्वाचा कार्यक्रम हाती घेण्यात आला आहे. या अंतर्गत राज्यातील सर्व शासकीय, अनुदानित आणि विनाअनुदानित शाळांमध्ये अनिवार्यपणे इको-क्लब (Eco Clubs) स्थापन करून विद्यार्थ्यांना पर्यावरण संरक्षणाच्या कार्यासाठी सज्ज केले जाणार आहे.
इको-क्लबची रचना (शाळा स्तरावर):
👉 शाळा स्तरावर इको-क्लबच्या माध्यमातून विविध उपक्रम राबवण्यासाठी खालीलप्रमाणे समिती स्थापन करण्यात यावी:
👉 क्लब प्रमुख: शाळेचे मुख्याध्यापक, पदव्युत्तर शिक्षक (PGT) किंवा प्रशिक्षित पदवीधर शिक्षक (TGT) यांची इको-क्लब प्रमुख म्हणून निवड करावी.
👉 सदस्य: प्रत्येक वर्गातून ४-५ विद्यार्थ्यांची निवड करून त्यांना इको-क्लबचे सदस्य म्हणून नियुक्त करावे.
* अध्यक्ष: एका विद्यार्थ्याला इको-क्लबचा अध्यक्ष म्हणून नियुक्त करावे.
🔴 जिल्हास्तरीय उद्यानविद्या समितीची रचना:
* उपसंचालक (प्रशासन), (DDPI)
* जिल्हा उद्यानविद्या अधिकारी (District Horticulture Officers / DFOs संदर्भाने)
* ग्रामपंचायत/पंचायत विकास अधिकारी (PDO)
* शहरी स्थानिक स्वराज्य संस्थांचे प्रशासकीय अधिकारी (Local bodies officers)
* शाळांचे मुख्याध्यापक (HM's)
🔴 शाळा विकास आणि देखरेख समिती (SDMC) चा सहभाग:
👉 जिल्हा स्तरावर उपसंचालक (प्रशासन) यांनी उद्यानविद्या समिती स्थापन करून रोपांच्या आवश्यकतेचे विश्लेषण करावे. तसेच, जिल्हा वन विभाग, ग्रामीण विकास पंचायत राज विभाग, उद्यानविद्या विभाग आणि इतर संबंधित अधिकाऱ्यांशी सल्लामसलत करावी. योग्य जागांची निवड करून स्थानिक प्रजातींच्या रोपांची लागवड करावी आणि शाश्वत जीवनशैलीविषयी मुलांमध्ये जागरूकता निर्माण करण्यासाठी माहितीपूर्ण आणि आकर्षक शैक्षणिक कार्यक्रमांची आखणी करावी. या प्रक्रियेत शाळा विकास आणि देखरेख समितीचा (SDMC) सक्रिय सहभाग महत्त्वाचा राहील.
मिशन लाईफ-2.0 अंमलबजावणीचे टप्पे:
* पूर्व-तयारीचा टप्पा: दिनांक: ०४.०६.२०२५ पर्यंत
* अंमलबजावणी (वृक्षारोपण) टप्पा: दिनांक: ०५.०६.२०२५ ते ३०.०९.२०२५ पर्यंत
* वृक्षारोपणा नंतरचा टप्पा: दिनांक: ०१.१०.२०२५ पासून
♦️ पूर्व-तयारीचा टप्पा (०४.०६.२०२५ पर्यंत):
* मुलांमध्ये पर्यावरण आणि हवामान बदलाच्या गंभीर समस्यांविषयी जागरूकता निर्माण करणे.
* पर्यावरणाप्रती सकारात्मक दृष्टिकोन आणि पर्यावरणपूरक वर्तणूक त्यांच्या अंगी बाणवणे.
* विद्यार्थ्यांना विविध पर्यावरण स्नेही उपक्रमांमध्ये सक्रियपणे सहभागी होण्यासाठी प्रोत्साहित करणे.
* निसर्गाविषयी त्यांच्या मनात जबाबदारीची आणि कृतज्ञतेची भावना वाढीस लावणे.
♦️ अंमलबजावणी (वृक्षारोपण) टप्पा (०५.०६.२०२५ ते ३०.०९.२०२५):
* विद्यार्थ्यांना पर्यावरण संरक्षणाचे महत्त्व पटवून देण्यासाठी विशेष चर्चासत्रांचे आयोजन करणे. यामध्ये पर्यावरणाच्या रक्षणात मुलांची भूमिका, नैसर्गिक संसाधनांचे अमूल्य मूल्य आणि सामूहिक जबाबदारी यावर भर द्यावा.
* विद्यार्थी आणि त्यांच्या आईच्या सक्रिय सहभागाने वृक्षारोपणाचा कार्यक्रम आयोजित करणे. (एक रोप आईच्या नावे)
* लावलेल्या रोपांचे सुंदर सेल्फी 'मिशन लाईफ' पोर्टलवर अपलोड करणे.
♦️ वृक्षारोपणा नंतरचा टप्पा (०१.१०.२०२५ पासून):
* प्रभारी शिक्षकांच्या मार्गदर्शनाखाली विद्यार्थ्यांनी लावलेल्या रोपांचे सातत्याने संगोपन करणे.
* ही रोपे योग्य प्रकारे वाढतील आणि जगतील यासाठी आवश्यक उपाययोजना करणे.
🔴 शाळा स्तरावरील उपक्रमांचे आयोजन:
👉 प्रत्येक शाळेतून वृक्षारोपण: "#Plant4Mother" या हृदयस्पर्शी अभियानांतर्गत प्रत्येक शाळेतील विद्यार्थ्यांनी त्यांच्या आईच्या नावाने किमान ७० रोपे खालील नमूद केलेल्या ठिकाणी लावावीत:
* शाळेच्या आवारात.
* विद्यार्थी शाळेत येण्या-जाण्याच्या रस्त्याच्या कडेला.
* विद्यार्थ्यांच्या घराभोवतीच्या परिसरात.
* इतर योग्य सार्वजनिक ठिकाणी.
👉 तयार केलेली "मिशन लाईफ" (Mission LIFE) अधिसूचना सर्व शाळांच्या सूचना फलकावर ठळकपणे प्रदर्शित करावी.
महत्त्वाची सूचना:
१. #Plant4Mother / एक पेड माँ के नाम कार्यक्रमांतर्गत, मुलांनी त्यांच्या आईसोबत किंवा आईच्या नावाने रोप लावताना काढलेले सेल्फी फोटो अनिवार्यपणे
https://ecoclubs.education.gov.in
या पोर्टलवर अपलोड करावेत. तसेच, विद्यार्थ्यांना याच वेब पोर्टलवरून त्यांच्या सहभागाबद्दल प्रमाणपत्र डाउनलोड करण्यासाठी मार्गदर्शन करावे.
हा उपक्रम केवळ वृक्षारोपणच नाही, तर तो निसर्गाशी आणि आपल्या प्रियजनांशी असलेले आपले नाते अधिक दृढ करण्याची एक संधी आहे. चला, या मिशनमध्ये सहभागी होऊन आपली पृथ्वी आणि आपल्या आईंप्रती प्रेम व्यक्त करूया!
टिप्पणी पोस्ट करा